Kâlánguak meerarsianngortitaanermigut nagguini annaavai. Taarsiiffigineqarnissani angunialerpaa

Kalaallit sisamat akuerisaanngitsumik meerarsianngortitaanertik pillugu Danmarkip naalagaaffianiit katillugit 1 millionit koruuninik taarsiiffigeqqupput.

Allattoq Hanna Vestergaard Hviid

juunip 30-at 2024 12:06

Inuunermi annersaani Kâlánguak Absalonsen aliasuuteqarluni inuuvoq. Kalaallisut ilaquttani, oqaatsini kulturinilu, danskinit pingasunik ukiioqarluni paarisassanngortitaanini, kingornalu meeravissianngortitaanini aliasuutigisarsimaqai.

Meeravissianngortitaasimanini, anaanavimmi maanna toqoreersimasup, akuerinikuunngikkaa inersimasunngoreerluni paasivaa.

Taamaammat Kâlánguak Absalonsen kalaallit allat pingasut immisut meeravissianngortitaasimasut peqatigalugit Danmarkip naalagaffiata taarsiissuteqarnissaanik piumasaqarput.

- Nammineq angajoqqaat qallunaatulli Kalaallit Nunaanni taamanikkut oqartussaassuseqarsimannginnerat paasillugu aliasunneq angeqaaq. Aamma inuiattut kinaassuserput ataqqinagu danskisulli periarfissaqartitaasimanngilagut pisinnaatitaaffeqaratalu, Kâlánguak Absalonsen oqarpoq.

Aamma atuaruk Naalagaaffik eqqartuussivilersuunneqaqqittoq: Kalaallit sisamat meeravissianngortinneqarnikut Danmarkip naalagaaffia eqqartuussivilersuuppaat

Kalaallit meerarsianngortitaasarnerat – Kalaallit Nunaata namminersornerullutik 1979-imi oqartussaqalernerata tungaanut - danskit oqartussaaffigaat.

Meeravissianngortitaasimasut sisamat danskit naalagaaffiata katillugit 1 millionit koruuninik taarsiissuteqaqquaat. Taarsiiffigitinnissamik piumasaqaat Kalaallit inuiattut juunip ulluisa 21-anni ullorsiornerat eqqorlugu nassiunneqarpoq.

Suliassanngortitsisut eqqartussissuserisuata oqarnera malillugu, meeravissianngortitsinerit sisamat taakku inatsisitigut tunngavissaqarsimanersut nalunartortaqarput, tamannalu suliassanngortitsinermut tunngaviuvoq. Taama inatsisileritooq, Mads Pramming Ehmer Pramming Advokater-neersoq ilisimatitsivoq. Inuttut pisinnaatitaaffisa allattorsimaffianni immikkoortoq 8, ilaqutaqarsinnaatitaanermut tunngasoq, unioqqutinneqarsimavoq.

- Meeqqat meeravissianngortinneqarnissaat angajoqqaat namminneq piumasarisimanngikkaat, suliassanngortitsisut sisamat tamarmik assigiissutigaat, Mads Pramming nassuiaavoq.

Meerarsianngortitsineq suusoq nalusimagaat

Meeravissianngortitaanerit sisamat taakku 1950-ikkunni 1960-ikkunnilu pisimapput, Kâlánguak Absalonsenimut tunngasoq 1970-ikkunni pisimalluni.

Kâlánguak Absalonsen Sisimiuni inunngorpoq, 1975-imili angajoqqaarsiani ilagalugit Danmarkimut nuulluni. Nuukkami ilaqutavimminut atassutaaruppoq.

Kâlánguak Absalonsenip paasisai malillugit arnaata kalaallip meeravissianngortitsineq qanoq isumaqarnersoq iluamik paasisimanngilaa. Kalaallimmi akornanni meeraq ilaqutarisamut ilaanni meeravissianngortitaasarpoq, imaluunniit meeraq angajoqqaallu arlaatigut imminnut attuumassuteqartarlutik.

Aamma atuarukKâlánguak Absalonsen meeravissiaasimasoq: Susoqarsimanera danskit naalagaaffiata miserratigissanngilaa

Mads Prammingip oqaatigaa, meeravissianngortitsinerni takusartakkaminni arlalinni meeraq angajoqqaarsianngortullu attuumassuteqartartut.

Meeravissianngortitaasimasut sisamat taakku ataatsimut suliassanngortitaata saniatigut, meerarsianngortitaasimasut allat inuit 15-it taarsiiffigineqarnissamik suliassanngortitsiniarlutik aamma saaffiginnissimapput.

- Angajoqqaavisa qitornamik meeravissianngortinnissaat kissaatiginngilaat, qanorli ilillutik meeravissianngortinneqarsimanerat assigiinngitsorujussuarnik periaaseqarluni pisarsimavoq. Angajoqqaat ilaasa sunarpiaq pineqarnersoq paasisarsimanngilaat, isumaqaannarsimallutillu meerartik paarineqarallassasoq. Angajoqqaaviusut arlaqarput, meerarsianngortitsineup qanoq isumaqarneranik paasinnissimanngitsunik, inatsisileritooq oqarpoq.

Danmarkimi 1979 sioqqullugu meeravissiartaarnerit

Kalaallit Nunaanni meeravissiartaarluni ileqqutoqqat qangaaniilli ingerlanneqartarput ilaqutariit iluanni meeqqanik 'tunissutitut' imaluunniit meerarsiartaatut.

Taamatut iluserlugu periaseq taaneqartarpoq 'aammasumik meeravissiartaarneq', meeraq angajoqqajusullu ilisimammassuk, akuttunngitsumillu iminnut attaveqatigiittarlutik.

1923-mi danskit meeravissiartaarnermut inatsisaat 'matoqqasumik meeravissiartaarneq'-mik tunngaveqartoq Kalaallit Nunaannut atuutilersinneqarpoq, tassanilu angajoqqaajusut meeqqallu akornanni attaveqarnerit pisinnaatitaaffiillu atorunnaarsinneqarput.

1976-mi meeravissiartaarnermut danskit inatsisaat nutaaq Kalaallit Nunaannut atuutilersinneqarpoq. Allanut meeravissiartaartitsineq sukaterneqarpoq Kalaallillu Nunaanni 'matoqqasumik meeravissiartaartitsinerit' sapinngisamik ikinnerpaanngortinneqarlutik.

1970-ikkut naanerannit Kalaallit Nunaanniit nunap avataanut meeravissiartaartitsineq atorneeruttutut isigineqarsinnaavoq.

Kalaallit Nunaanni meeravissartaarneq pillugu inatsit kingullermik 2010-mi allanngortinneqarpoq, ullumikkut meeravissiartaarnernut assigiinngitsunik pingasunik imaqarluni: ilaqutariit iluanni meeravissiartaarneq, meerarsiartaarneq aamma allanut meeravissiartaartitsineq. Meravissiartaarnerit siullit marluk nalinginnaanerpaapput.

Tigusiffiit: "Slægtskab og køn i grønlandske bysamfund - følelser af forbundethed", 2010 aamma Naalagaaffiup Nunatsinni sinniisoqarfia aamma Adoptionssamrådet-imit paasissutissat.

Allisiguk

Mads Pramming aamma meeqqat misileraataasimasut pillugit Danmarkip naalagaaffianit 2022-imi taarsiiffigineqarsimasut pillugit suliami eqqartussisssuserisuuvoq. Aamma inatsisitigut ataataqanngitsut pillugit aamma arnat akuersiteqqaarnagit spiralilerneqarsimasut pillugit suliani, Danmmarkip naalagaaffianit taarsiiffigineqarnissamik suliani, suli maannamut naammassineqanngitsuni inatsisilerituujuvoq.

Sulianulli qulaani taaneqartunut naleqqiullugu meeravissianngortitaasimasut pillugit suliaq allaanerujussuuvoq.

- Akuersissutitaqanngitsumik meeravissianngortitaasimasut pillugit isumaqarpugut hunnorujulikkaat arlaliussasut. Taamaakkaluartoq meeravissianngortitsinerni pappiarat immersukkat ajoquteqanngitsutut isikkoqarmata, taakkununnga tunngasut uppernarsaruminaassasut ilimagaara.

- Angajoqqaaviusut ilaasa sunarpiaq atsiorsimanerlugu ilumut nalusimaneraat tassaavoq uppernarsaruminaatsoq, oqarpoq.

Ilaquttat Kalaallit Nunaannut qaaqquniarpai

Taamaattorli Mads Pramming isumaqarpoq, meeravissianngortitsinerit inatsisit unioqqutillugit pisarsimasut. Maannali suliat apuunneqartut uppernarsaatissaqarluarnerarpai.

Taarsiiffigineqarnissamik meeravissianngortitaasimasut sisamat suliassanngortitaat, tamarmik immikkut 250.000 koruuninik taarsiiffigineqarnissamik piumasaqarfiusut Danmarkip naalagaaffiata suli oqaaseqarfiginagilluunniit allakkatigut akinngilai.

-Naalagaaffik taarsiiffiginninnissamik akuersinngippat, alloriarfissat tullerissavaat, naalagaaffiup eqqartuussivimmut sassartinneqarnissaa, Mads Pramming oqaluttuarpoq.

Aamma meeqqat misileraataasimasut, inatsisitigut ataataqanngitsut aamma arnat akuersiteqqaarnagit spiralilerneqarsimasut pillugit suliat Danmarkip naalagaaffiata eqqartuussivinnut sassartinneqarnissaa anguniarlugu apuunneqareerput. Meeqqat misileraataasimasut pillugit suliamut atatillugu eqqartuussiviit suliaq suli aallartinngikkaat naalagaaffik suliassanngortitsisullu isumaqatigiissuteqarput. Inatsisitigut ataataqanngitsut aamma arnat akuersiteqqaarnagit spiralilerneqarsimasut pillugit suliat eqqartuussivinni suliarineqarnissamut utaqqipput.

Kâlánguak Absalonsenip aningaasat taarsiissutigineqartussat tunniunneqassappata sumut atussallugit qularutiginngilluinnarpaa. Ilaquttani Kalaallit Nunaannut qaaqquniarpai, nuna inunngorfini takuniassammassuk.

- Inuunera nammineq akisuussaaffittut pillugu aallartereerpunga (claime, tuluttut oqaaseq piumasaqaatip piviusunngortinnissaanut tunngavoq, aaqq.). Uangami pisinnaatitaaffigaara naalagaaffimmik eqqartuussivimmut sassartitsisinnaallunga. 53-inik ukioqarlunga, imminut qanoq sakkortutigisumik killilersortigisimallunga paasillugu, aatsaat iliuuseqalerpunga, oqarpoq.