Kâlánguak Absalonsen meeravissiaasimasoq: Susoqarsimanera danskit naalagaaffiata miserratigissanngilaa

Kâlánguak Absalonsen 1975-mi meeravissianngortinneqarami Sisimiuniit Danmarkimut nuuppoq. Meeravissianngortitsinerup kingunissaa anaanami ilisimasimassanngikkaa taassuma qularutiginngilaa.

Allattoq Ann-Sophie Greve Møller

januaarip 29-at 2024 10:47

Nutserisoq Nathan Kreutzmann

Kâlánguak Absalonsenip arni 1975-mi upernaakkut kingullermik takuaa.

Kâlánguak Absalonsenip arnarsiani tasiorlugu illuanillu tulipaninik qilertanik tigumiarluni Sisimiuni aqqusinikkut pisutsillutik anaanani naapilerlugu takulerpaa.

Kâlánguak Absalonsenip arni qanillimmat qiasoq takusinnaavaa.

Anaanaa kaasarfimminiit aningaasannguamiunngikkuni tyggegummimik Kâlánguak Absalonsenip eqqaamaqqissaanngisaanik ammussaqarpoq, panimminullu tunniullugu.

- Aliasuuteqaqisoq takuneqarsinnaavoq, taannalu aliasunnera anniaatigeqaara. Taamanimi meeraannguuvunga, Kâlánguak Absalonsenip anaanami ukiut 48-t matuma siorna naapinnera taama oqaluttuaraa.

Kâlánguak Absalonsen angajoqqaarsiaminut apuukkami tulipanit affaat toqulioreersimapput.

Aamma atuaruk Eqqartuussissuserisoq nunatsinni meeravissiartaarnernik suliat pillugit: - Nalunngilarput angusaqarsinnaalluta

Taassuma kalaallit allat meeravissianngortinneqarsimasut assigalugit danskit naalagaaffiannit taarsiivigineqarusuppoq. Suliaq aatsaat aallartilaarpoq, meeravissianngortinneqarsimasulli arlallit peqatigiillutik taarsiivigineqarnissaminnik piumasaqarput. Meeravissianngortinneqarsimasut sinnerlugit eqqartuussissuserisoq Mads Pramming Ehmer Pramming Advokaterineersoq sullissisuuvoq.

DR naapertorlugu meeqqat nunatsinniit Danmarkimut meeravissianngortinneqarsimasut 1964-imiit 1979-imut pisortatigoortumik nalunaarsorneqarsimasut 164-iupput. Aammali pisortatigoortumik sullissineq avaqqullugu nalunaarsorneqanngitsunik meeravissianngortitsisoqartarsimavoq.

- Anaanaga, qatanngutikka ilaquttakkalu Sisimiuniittut najorunnaarakkit kinaassuseerullunga misigaanga. Kulturera oqaatsikkalu annaavakka, sulilu maannamut sunniuteqarpoq, Kâlánguak Absalonsen maanna 52-inik ukiulik oqarpoq.

Danskit aappariit matu ammaraat

Kâlánguak Absalonsenip Sisimiuni illortik anginngitsoq aappalaartoq nuannersuinnangajannik eqqaamasaqarfigaa.

Taassuma angajoqqaami asanninnerat, qatanngutimi isumassuisarnerat sanilertillu arnaq iffiukkamik sukkulittorfigisarlugu eqqaamavai.

Angerlarsimaffialli aamma ullut ilaanni eqqissiviilliorfiusarpoq. Illoqarfeqataasami ilaat illunnguami tassani imigassartortarsimapput. Festertullu aninissaasa tungaanut qatanngutigiillutik siniffimmi attuutivillutik utaqqisarnertik eqqaamavaa.

Danmarkimi 1979 sioqqullugu meeravissiartaarnerit

Kalaallit Nunaanni meeravissiartaarluni ileqqutoqqat qangaaniilli ingerlanneqartarput ilaqutariit iluanni meeqqanik 'tunissutitut' imaluunniit meerarsiartaatut.

Taamatut iluserlugu periaseq taaneqartarpoq 'aammasumik meeravissiartaarneq', meeraq angajoqqajusullu ilisimammassuk, akuttunngitsumillu iminnut attaveqatigiittarlutik.

1923-mi danskit meeravissiartaarnermut inatsisaat 'matoqqasumik meeravissiartaarneq'-mik tunngaveqartoq Kalaallit Nunaannut atuutilersinneqarpoq, tassanilu angajoqqaajusut meeqqallu akornanni attaveqarnerit pisinnaatitaaffiillu atorunnaarsinneqarput.

1976-mi meeravissiartaarnermut danskit inatsisaat nutaaq Kalaallit Nunaannut atuutilersinneqarpoq. Allanut meeravissiartaartitsineq sukaterneqarpoq Kalaallillu Nunaanni 'matoqqasumik meeravissiartaartitsinerit' sapinngisamik ikinnerpaanngortinneqarlutik.

1970-ikkut naanerannit Kalaallit Nunaanniit nunap avataanut meeravissiartaartitsineq atorneeruttutut isigineqarsinnaavoq.

Kalaallit Nunaanni meeravissartaarneq pillugu inatsit kingullermik 2010-mi allanngortinneqarpoq, ullumikkut meeravissiartaarnernut assigiinngitsunik pingasunik imaqarluni: ilaqutariit iluanni meeravissiartaarneq, meerarsiartaarneq aamma allanut meeravissiartaartitsineq. Meravissiartaarnerit siullit marluk nalinginnaanerpaapput.

Tigusiffiit: "Slægtskab og køn i grønlandske bysamfund - følelser af forbundethed", 2010 aamma Naalagaaffiup Nunatsinni sinniisoqarfia aamma Adoptionssamrådet-imit paasissutissat.

Allisiguk

Kâlánguak Absalonsenip pingasunik ukioqarnerata nalaani ilaqutarinnerliulerput. Angajoqqaavi avipput ataataalu kinguninngua imminut toquppoq. Ilaqutariillu avissaarput.

- Anaanaga ullut ilaanni kisimeeqatigaara. Qatanngutigiit arfiniliugatta kisimeeqatigikulanngilara. Atisakka kusanarnerpaat atitippai, oqortumik tujuululerpaanga qarlilerlungalu, nikallungassangitsungalu oqarluni.

- Inuit marluk kommunimeersut iserput. Anaanaga oqaluuppaat. Angerpoq, kingornalu tasissiuppaannga annillungalu.

- Susoqarnera paasinngilara, eqqunngitsoqartorli malugaara. Biilinut ikigatta nillialerpunga pikittorujussuanngorlungalu. Illu portusuup eqqanut unippugut, qummukariarlutalu kasuttorpugut. Danskit aappaariit matu ammarpaat, taanna oqaluttuarpoq.

Inuunera aallanngorluinnartoq

Kâlánguak Absalonsen ukiup affaani danskini aappariinni qitornarsiaareernermini Sisimiuni suli najugaqarpoq. Inuunerali mumilluinnarsimavoq.

Kâlánguak Absalonsen Karenimik ateqalerpoq. Nutaamik angerlarsimaffittaarpoq, nutaamik oqaaseqalerpoq, qatanngutisiartaarpoq meeqqerivimmiilernerlu nutaajuvoq.

- Danskit kalaallillu meerartaat ataatsimoorput, kalaallillu arnat sulipput, danskisulli oqaluppugut. Taamaalioqqusaagattami. Danskit oqaasii ilikkapallanniassakkit taamaaliorunarput, taanna oqaluttuarpoq.

Taassuma ilaqutariinnut allanut nooreernermi kingorna angajoqqaaminit qatanngutini marluk sofameeqatigalugit assiutigaa, atassuteqarneralli killeqarpoq. Kâlánguak Absalonsenillu arni ataasiaannarluni Sisimiuni aqqusinermi nalaatsornerinnarmi takuaa.

Aamma atuaruk Margrete Johansenip meeravissiartaanngortinneqarnini pillugu naalagaaffik eqqartuussisunut tunniunniarpaa: - Naalagaaffiup pissaqartippaanga

Taanna angajoqqaarsiaminit 1975-mi aasakkut meeravissiartaarineqarpoq, Danmarkimullu nuupput. Kâlánguak Absalonsenip meeravissianngornera akeqanngitsoq taassuma meeravissiaaneranut allagaataani KNR-ip takusaani allaqqavoq.

- Danmarki sumiinnersoq taamani naluara. Qaqqalli ungatinnguaniittutut takorloorpara. Tivoli, uumasuusivissuaq Legolandilu taassuma qaqqap ungataaniissoraakka, taanna oqaluttuarpoq.

Kâlánguak Absalonsensip angajoqqaaminit qatanngutini ukiut 18-it aatsaat qaangiuttullu takoqqippai.

Nutaamik isiginninneq

Kâlánguak Absalonsen 20-t missaani ukioqartoq arnaa tassanngaannaq toquvoq, taamaattumillu qatanngutini attaveqarfigalugit.

Taassuma Kalaallit Nunaannik kalaallinillu nuannersuinnaanngitsumik isiginnittarnera tamaanga killeqarpoq, kalaallimmi inuuniarnikkut ajornartorsiutillit assingi danskit tusagassiorfiini takutinneqartartut peroriartuutigisimagini nammineq oqaatigaa.

Qatanngutimimi oqaluttuai tusareerlugit anaanani ilaquttanilu nutaarluinnarmik asanninnerusumillu isigilerpai

- Kalaallit Nunaat kusanartorsuugaluarluni inuuniarnikkut ajornartorsiorfiusorujussuusoq peroriartorninni oqaluttuunneqartarpunga. Kalaallit Nunaat tarrarsorfigiuminaatsippara, inuunerami, nunaga oqaluttuassartaralu inuit allat aqummassuk, taanna oqarpoq.

Taassuma meeravissiaanini atorunnaarsinniarlugu juulimi 2020-mi aalajangerpoq. Coronalu siaruaatipiluulermat Kâlánguak Abalonsen Københavnimi angerlarsimaffimmini atuakkiorpoq, qulequtalik ”Lille”, meeravissiaanermilu oqaluttuassartaanut tunngavoq.

Meeravissiartaarnerup soorpiarnera anaanami taamani ilisimasimassanngikkaa Kâlánguak Abalonsenip ullumi qularutiginngilaa. Kalaallit Nunaannimi ilaqutariit iluanni meeravissiartaartoqartarnera nalinginnaavoq imaluunniit meeraq angajoqqaanilu imminut naluneq ajorput attaveqatigiittarlutillu.

Taamaattumik Kâlánguak Abalonsenip oqartussat kukkussuteqarsimanerminnik nassueruteqaqquai.

- Susoqarsimanera pillugu danskit naalagaaffiata nassueruteqarnissaa pingaaruteqarpoq.1960-kkunnimi 70-ikkunnilu meeravissianngortitsisarneq akuerineqarpoq, pissutigalugu danskit kulturiat uagutsinnut pitsaanerpaasorineqarmat. Meeravissianngortitsinerup qanoq kinguneqarnissaa angajoqqaatta nalusimassagaat qularutiginngilara, taamaattumik nalagaaffik kukkusimanerminik nassueruteqartariaqarpoq, taanna oqarpoq.