Free association pillugu oqallinneq: Naligiinngitsumik naalagaaffeqatigiinnermit aninissamut periarfissaq

Namminersorluni Oqartussaanermi inatsit pituttugaanngitsumik naalagaaffeqatigiinnissamik taarserneqartariaqartoq oqallisaaqqilerpoq. Tamannali sukumiisumik misissorneqartariaqartoq, ilisimatooq isumaqarpoq.

Allattoq Apollo Jeremiassen

maajip 28-at 2023 11:18

Pituttugaanngitsumik naalagaaffeqatigiinnissaq, tuluttut free associationimik taaneqartartoq, ukiuni qulikkaani oqallisigineqartareersoq, nunatta tunngaviusumik inatsisissaa pillugu siunnersuuteqartoqareersorlu oqallisaaqqilerpoq.

Tamanna Ilisimatusarfimmi pingasunngormat isumasioqatigiinnermi, nunanut allanut tunngasunik Danmarkimi ilisimatusarfiup aamma nunanut allanut tunngasunut illersornissarlu pillugit ilisimasaqarfiup, tassa Nasiffiup aaqqissuussaanni oqallisigineqarpoq.

Peqataasut tassaallutik ilinniagartuut arlallit, ilisimatusartut politikerillu.

Nasiffimmi nunanut allanut tunngasunik ilisimatusartoq tassanilu pisortaq, Rasmus Leander naapertorlugu, pituttugaanngitsumik naalagaaffeqatigiinneq pillugu oqallilluarnissaq pingaaruteqarpoq.

- Pituttugaanngitsumik naalagaaffeqatigiinnerup ersarinnerusumik oqallisigineqarnissaa pisariaqartipparput aamma nunanit allanit misilittagaareersut aallaavigalugit oqallittariaqarluta, Rasmus Leander oqarpoq.

Naalagaaffeqatigiinnermit pituttugaanngitsumik naalagaaffeqatigiinnermut

Nunatta namminiilivinnissamut qanillinerunissaa pillugu pituttugaanngitsumik naalagaaffeqatigiinnissaq aaqqiissutaasinnaasoq, politikerinit ukiup 2000-p aallartilaarneranit oqallisigineqartalerpoq.

Free association sunaana?

Free association politikkikkut inatsisitigullu isumaqatigiissutaavoq, tamanna sorsunnersuup kingulliup kingorna nunasiaateqartarnerup atorunnaarsinneqarnissaanik FN-imit atuuttussanngortinneqarluni.
Isumaqatigiissut tamanna naalagaaffiit marluk akornanni suleqatigiinnermik kinguneqartarpoq. Oqartussaaffiit naalagaaffiup imaluunniit nunap nukissaqarfiginngippagit imaluunniit akissaqartinngippagit nunap allap akisussaaffigilersinnaallugit. Assersuutigalugu sakkutooqarneq.
Nunasiaateqarsimasup nunasiaataasullu akornanni free association atorneqakkajuppoq.
Nunat suleqatigiit tamarmik immikkut tunngaviusumik inatsiseqartarput tamarmillu assigiimmik inatsisitigut atuutsitsisusussaatitaallutik.
Free association atorlugu isumaqatigiissutit sinaakkutaat assigiinngissinnaapput. Taamaattoqartillugu nunat marluusut isumaqatigiinniarnermi angusaat apeqqutaalluni.
Naalagaaffiit tallimat free association atorlugu isumaqatigiissuteqarput tassaasut: Cookøerne, Mikronesien, Marshalløerne aamma Palau. Taakku tamarmik USA-mik isumaqatigiissusiorsimasuullutik.
Tusarfiit: DIIS, Ilisimatusarfik,Kalaallit Nunaata tunngaviusmik inatsisissaata siunersuutaanit.

Allisiguk

Pituttugaanngitsumik naalagaaffeqatigiinnermi aallaaviusarpoq, soorlu nunarput naalagaaffinngorluni namminerisamillu tunngaviusunik inatsiseqalerpat nunamik allamik suleqateqalersinnaanera, assersuutigalugu susassarfiit ilaat pillugit Danmarkimik suleqateqalerneq.

Tamanna pillugu Rasmus Leander ima oqarpoq:

- Naalagaaffeqatigiinneq aallartippoq suut tamarluinnarmik Danmarkimit aalajangerneqartarlutik. Tamassumali kingorna nunarput namminerisamik oqartussaaneruleriartorpoq. Pituttugaanngitsumik naalagaaffeqatigiinnermi tamanna mumisinneqartussaavoq, tassa nunatta nammineerluni suut suleqataaffiusinnaasut aalajangertalissammagit, Rasmus Leander oqarpoq.

Aamma atuarukLøkkep nunatsinni free associationeqalernissaa itigartitsissutigigaa

Taanna aamma nassuiaalluni, pituttugaanngitsumik naalagaaffeqatigiinnermi nunasiaatilik kisiat suleqatiginagu nunanik allanik suleqateqarsinnaaneq aamma ammaanneqassammat.

- Tamanna pillugu oqallinnerit kingulliit, soorlu USA-mi Canadamilu pisut qiviallaaneqartariaqarput, Rasmus Leander oqarpoq.

Ullumikkut Danmarkimit ataatsimoortumik tapiissutigineqartartunut naleqqiullugu pituttugaanngitsumik naalagaaffeqatigiinneq aningaasatigut qanoq pisariaqartitsigaa?

- Ataatsimoortumik tapiissutit tunniunneqartarunnaarnissaannik danskit ministeriunerinit arlalinnit oqaatigineqartarpoq. Pituttugaanngitsumilli naalagaaffeqatigiilernermi danskit kalaallillu akornanni aningaasatigut isumaqatigiinniarnerit pisariaqarput. Kisiannili Kalaallit Nunaat nunanik allanik soorlu EU aamma USA aningaasat pillugit isumaqatigiinniarsinnaanermik periarfissaqalertussaassaaq, Rasmus leander oqarpoq.

Paatsoorneq aallaaviusoq

Inuiaat Kulturiannut Oqaluttuarisaanerannullu Ilisimatusarfimmi studieadjunkti, Qivioq Løvstrøm oqallinnermi pineqartoq pillugu suliaqarpoq.

Oqallinneq pisariaqartoq taanna isumaqarpoq, ingammik nunasiaataasimasut allat assigalugit, tassa sorsunnersuup aappaata kingorna pituttugaanngitsumik naalagaaffeqatigiilernissamik periarfissinneqarsimasut Kalaallit Nunaalli periarfissinneqarsimanngitsoq eqqarsaatigalugu, oqallinneq pisariaqarluinnartuusoq, Qivioq Løvstrøm isumaqarpoq.

Naalagaaffiit Peqatigiinnit nunasiaatillit sorsunnersuup kingulliup kingorna peqquneqarput, nunasiarisatik pingasunik assigiinngitsunik nunasiaataajunnaarnissaannik periarfissinneqassasut tassalu: naalagaaffeqatigiinnermi assigiimmik atugassaqartitaalerneq, naalagaaffinngornissamik periarfissiineq imaluunniit pituttugaanngitsumik naalagaaffeqatigiilerneq taamaaliornermi namminerisamik naalagaaffinngornissaq eqqarsaatigineqarluni.

Periarfissiinerit 1953-imi Landsrådimut saqqummiunneqarmata periarfissat marluinnaat anngunneqarput, tassa namminiilivissinnaasugut aningaasatigut Danmarkimiit ikiorneqarunnaarluta imaluunniit naalagaaffiup ataani nunap immikkoortuatut inissisimalersinnaasugut, tassa amtitut.

Tassalu taama periarfissinneqarsimanitta paasineqarnerata kingorna pituttugaanngitsumik naalagaaffeqatigiilernissamik oqallinneq aallarteqqissimasoq, Qivioq Løvstrøm isumaqarpoq.

- Pisimasut erloqinartut soorlu naartunaveersaasersuinermik suliaq imaluunniit inatsisitigut ataataqanngitsut pillugit Danmarkimit aningaasatigut taarsiivigineqarnissaannik itigartitsinerit aallaavigalugillusooq, pituttugaanngitsumik naalagaaffeqatigiinnissaq pillugu oqallittoqalerpoq taamaaliornermi nunatta Danmarkillu akornanni assigiimmik pineqannginnerput pillugu oqallittoqalerluni, Qivioq Løvstrøm oqarpoq.

Nasiffimmi psiortap Rasmus Leanderip oqaatigaa, pituttugaanngitsumik naalagaaaffeqatigiilernerup unammillernartui ilisimassallugit pingaaruteqartoq.

Tamassumalu pingaaruteqassusaa pituttugaanngitsumik naalagaaffeqatigiilereersunit ilinniarfigisinnaagipput oqarluni.

- Pituttugaanngitsumik naalagaaffeqatigiilerneq tamarmi ajunngitsuinnaanngitsoq ilisimasaqarfigilereerparput. Assersuutigalugu amerikamiunut aningaasatigut isumaqatigiissutit allanngortinneqarneranni annaasaqarsinnaanerit pillugit allannguisoqarusunneq ajortoq aamma isumaqatigiissutinik allanngortitsinermi innuttaasutinut tunngasut mianernarnerulertarneri maanna ilisimasaqarfigilereerlutigit.

Nasiffimmi pisortaq ilisimatoorlu Rasmus Leander oqarpoq.

Nutaarsiassami kukkunermik nassaarsimaguit uunga allaffigineqarsinnaavugut.