Sammisaq: Spiralilersuineq

Marie Petrussen naalagaaffimmik eqqartuussivilersuusseqataavoq: Pisinnaatitaaffeqarsimanngilagut

Spiralilersorneqarsimasut naalagaaffik taarseeqqullugu 43 millionit koruuninik piumasaqarput. Marie Petrussenimut 69-unik ukioqartumut ukiorpassuarni naalliuutit qaangerniarnerat taarseeqqusinermi annermik siunertaavoq.
Danskit naalagaaffiat Inuit pisinnaatitaaffiinik unioqqutitsisimanerarlugu arnanit 143-nit eqqartuussivimmut tunniunneqarpoq, Marie Petrussenilu eqqartuussivilersuussisunut ilaavoq. Marie Petrussen 69-inik ukioqartoq 1970-imi akuersisinneqarani spiralilerneqarnermi kingorna nakorsiarnissaminut suli ersisarpoq. Privatfoto.
marsip 04-at 2024 09:53
Nutserisoq Alice Sørensen

Marie Petrussen 16-inik ukioqarluni siullerpaamik erneqqammerluni anniarujussualerpoq.

Naami nalaa naqinneqartutut illuni annernarmat tarrarsuuserluni imminut misissulerpoq, erninermi kingorna arlaatigut ajoqusersimasinnaanini paasiniarlugu. 

Illiaminit allunaasaq nivingasoq takulerlugu assut tupappoq, nusukkamiullu spiralerujussuaq anillappoq. 

- Assut tupappunga, spiralilerneqarsimanerami naluara, Marie Petrussen maanna 69-inik ikioqartoq oqaluttuarpoq. 

Erninermi kingorna Sisimiuni napparsimmavimmi timip ilaanik malugisaarutsinneqarluni mersorneqarnemini spiralilerneqarsimanissani ilimagaa.

Marie Petrussenillu 1970-imi misigisaa akuerseqqaarani naartunaveersaaserneqarneranik siulliunngilaq. Taamatullu misigisaqarsimasut amerlapput. 

Danskit naalagaaffiat Inuit pisinnaatitaaffiinik unioqqutitsisimanerarlugu arnanit 143-nit eqqartuussivimmut tunniunneqarpoq, Marie Petrussenilu eqqartuussivilersuussisunut ilaavoq.  Taakku akuersisinneqaqqaaratik spiralilerneqarsimanertik pillugu, immikkut 300.000 koruuninik taarsiivigineqarnissaminnik piumasaqarput. Piumasaqaat katillugu maanna 43 millionit koruunit missaanniippoq. 

Kalaallit amerliartupilooqqunagit danskit oqartussaasui pilersaarusiamik 1960-ikkunni 70-ikkunnilu kalaallit arnartaanik tusindilikkaanik spiralilersuipput. Pisorlu "Spiralkampagnen"-mi DR-imit 2022-mi podcastinngorlugu oqaluttuarineqarpoq. 

Arnallu arlallit akuersitinneqaratik spiralilerneqarnermi kingunerisaanik inuunerminni timikkut tarnikkullu artorsaatitik pillugit kingorna saqqummerlutik oqaluttuarput. Arnat ilaat taamani 13-iinnarnik ukioqarput sulilu atoqateqarsimanatik. 

Pisoq Marie Petrussenip ukiorpassuarmi anniaatigaa, inuunerminilu oqaluttuamik annernartumik qangiiniarluni taarsiisoqarnissaa piumasaraa. 

- Misigisakka peqqinnissaqarfimmut tunngasut annernartut arlaqarput, taakkulu ukiorpassuarni aliasuutigaakka, Marie Petrussen oqarpoq. 

Spiralit, kapuutit p-pillillu

16-inik ukioqarluni spiralilerneqarnini Marie Petrussenip timikkut naalliuutigisarpaa. Pisoq allanut eqqartorneq ajorpaa puigorniarsarisarlugulu.

Pisup nalaani inuiaqatigiit danskinit aqunneqarmata, nakorsanut peqqinnissaqarfimmullu maniguunnerujussuaq atugaasoq, Marie Petrussenip maanna 69-inik ukioqartup kingumut eqqarsaleraangami pissutaasorisarpaa. Taamanimi nakorsat akerlilerneqartussaanngitsutut isigigamigit. 

Taamaammallu Sisimiuni napparsimmavimmi misigisani pillugu naammagittaalliorluni taakkununnga anngussinngilaq. 

- Susinnaanngitsutut misigaanga, pisinnaatitaaffeqarsimanngilagummi. Puigorniarsariinnarpara kisianni puigorneq ajornaqaaq. Napparsimavimmi misigisarpassuakka suli utersaartarput, taanna oqarpoq. 

Spiralilersuisimaneq suua?

  • DR-imit tusarnaagassiap ”Spiralkampagnen”-ip niviarsiaqqat arnallu tusindilikkaat danskit oqartussaasuisa kalaallit inuiaqatigiit amerliartornerannut killiliiniarlutik 1966-imit 1975-imut spiralilersorneqarsimanerat saqqummiuppaa.
  • DR-ip paasisaa naapertorlugu 1966-imit 1970-imut 4500-t spiralilerneqarput.
  • Piffissami tassani nunatsinni arnat meerartaarsinnaasut 9000-iupput.
  • Arnat arlallit spiralilerneqarnertik pinngitsaaliinertut naapertuilluanngitsuliornertullu misigisimallugu oqaluttuaraat.
  • Naalakkersuisut danskillu naalakkersuisuisa piffissami 1960-imit 1992-imut nunatta peqqinnissamik oqartussaaffimmik tigusinissaata tungaanut spiralilersuisoqarneranik qulaajaasoqarnissaa septembarimi 2022-mi isumaqatigiissutigaat. Qulaajaanermi kalaallinut 1960-imit 1991-imut naartunaveersaartitsinermut atatillugu iliuuseqartarsimasut qulaajarneqassapput, spiralilersuisimaneq ilanngullugu. Nunatta peqqinnissamut oqartussaaffik 1992-imi tiguaa.
  • Qulaajaaneq maaji 2025-mi piariissangatinneqarpoq.
  • Arnat spiralilersorneqarsimasut 67-it eqqartuussissuserisumut Ehmer Pramming Advokaterimeersumut Mads Prammingimut saaffiginnipput. Taakku danskit naalagaaffianiit utoqqatserfigineqarnissamik taarsiiffigineqarnissaminnillu kissaateqarput.
  • Arnat taarsiivigineqarnissamik piumasaqartut amerlipput. 2024-mi marsimi arnat 143-it tamarmik immikkut 300.000 koruuninik taarseeqqusipput. 
  • Mads Prammingip oqarnera naapertorlugu spiralilersuisoqarsimaneranik qulaajarneq maanna ingerlasoq naammassippat naalagaaffik taarseeqqusiissut pillugu aatsaat isummerniarpoq. Taamaammallu danskit naalagaaffiat arnanit pineqartunit eqqartuussivimmut tunniunneqarpoq.  
     

Erninermi kingorna Kangaamiunut angerlarpoq. Ullullu ilaanni peqqissaavimmut aggersarneqarpoq. 
Marie Petrussenip oqaluttuarnera naapertorlugu spiraleqannginnami Depo Proveramik naartunaveersaaseqquneqarpoq. 

Depo Provera naartunaveersaataavoq qaammatit pingasukkaarlugit kapuummik tunniunneqartartoq. 
Kapuulli siulleq piinnarlugu Marie Petrussen kingunipiluutinik annertuunik misigisaqarpoq. 

- Kapitinnerma kingorna qaammat ataaseq kipisuitsumik aaqarpunga. Katillugu pingasoriarlunga kapitippunga, naggataagulli kapitikkumajunnarlunga peqqissaasumut oqarpunga. Tassami aaqaannavikkama, Marie Petrussen oqaluttuarpoq. 

Depo Proveramik kapiteqqikkusukkunnaarmat p-pillitoqquneqarpoq. Timimi naartunaveersaatinik assigiinngitsunik sunnerneqarsimanera ullut ilaanni naammagilerpaa, tamatumalu tungaanut maniguulluni p-pillitorpoq.

Spirali tammartoq

22-nik ukioqarluni Marie Petrussen naartuleqqipoq. 

Naartunini pillugu peqqissaaviliarpoq, oqaloqatigiinnerli ilimagisaanit allarluinnarmik siunertaqarpoq. 
Nakorsammi oqarfigaa naartuersissasoq

Marie Petrussenimmi oqaluttuarnera naapertorlugu nakorsamit naartuerseqquneqarpoq. 

- Tupangaarama oqaasissaaruppunga tikkuinnarlungalu. 

- Siunissara eqqarsaatigalugu ajunnginnerpaamik iliussaguma naartuersinnissara pitsaanerusoq nakorsamit oqarfigineqarpunga, Marie Petrussen oqarpoq. 

Maniitsumi naartuersinnermi kinguninngua spiralileqqinneqarsimanini pasitsaappaa. Ajortoqarnerami timikkut malugaa. 

Taamaammallu Maniitsumi napparsimmaviliaqqippoq, tamatumuuna spirali peersinniarlugu. 

- Misissortinniarlunga nallarpunga, nakorsalli oqarfigaanga spiraleqanngitsunga. Paasisinnaanngivippara. Spiralimmi katannera misigereerakku nalunngilara tammaannarsinnaanngitsoq, 1976-imi pisoq pillugu Marie Petrussen taama oqaluttuarpoq. 

Ilumut spirali peerneqarsimanersoq ulloq manna tikillugu Marie Petrussenip suli nalornissutigisarpaa. 
Nakorsamillu misissorteqqinnissani qunugilerpaa, ukiorpassuarni puigorniarsarisami utersaarnissaat annilaangagigamiuk. 

Nakorsanut ersineq

Misigisani ukiorpassuarmi kisimi pigai. 2022-mili spiralilersuisimanermik suliaq oqallisaalermat, misigisani siullerpaamik oqaluttuarerusulerpai. 

Spiralilerneqarsimasut arnat allat peqatigalugit ataatsimoorneq misigigaluarlugu, nakorsat suli ersigai. 

- Nakorsiarneq nuanniigisorujussuuara. Ajuillunga ajoraangama aatsaat nakorsiartarpunga, taanna oqaluttuarpoq. 

Misigisat ajortut qaangerniarnerani danskit naalagaaffiata eqqartuussivilersuunneqarnerata iluaqutaanissaa Marie Petrussenip neriuutigaa. 

- Inuttut kamaqanngilanga misigisakkali aliasuutigisarpakka, taanna oqarpoq. 

Nakorsap nalunaarsugai Marie Petrussenimut tunngasut KNR-imit misissorneqarsinnaasimanngillat, pisunut eqqaaneqartunut tunngasut Marie Petrussenip nammineerluni pisinnaanngimmagit. 

Spiralilersuisimanermi suliami arnat arlallit nakorsat nalunaarsuiffii imminut tunngasut pissarsiariniarnerat ajornartorsiutigaat. Nakorsaaneqarfik naapertorlugu nalunaarsuiffiit nunatsinni sumiiffinni assigiingitsuni 18-iniipput, ilaallu peqqissaaviit qalianiillutik.

Tamatuma saniatigut nalunaarsukkat  nunatsinni nakorsianit tamanit qaraasiatigut pissarsiarineqarsinnanngillat. 

Peqqinnissaqarfimmi nalunaarsukkat arnanit pineqartunit ajornannginnerusumik pissarsiarineqarsinnaanerat anguniarlugu suliniartoqarnera, nakorsaaneqarfimmit oktobarimi ukioq kingulleq nalunaarutigineqarpoq.