Grønlandsministeriusimasoq kiserngoruttoq: Spiralilersuisoqarnera ilerasuutigisimasuugutsigu nipangiussimassagaluarparput
Tom Høyem peqqinnissaq pillugu Nuummi 1985-imi ukiassariartulernerani ataatsimeersuarnermik ammaanermi oqalugiarpoq.
Taamani nunatsinnut tunngasuni ministeriunermini nunatsinni peqqinnissaqarfimmi akisussaasuni qullersaavoq.
Taamaammat ataatsimeersuarnermik ammaanermi oqalugiartuuvoq, spiralilersuinerlu taamanikkut oqaluuserisassanut ilaavoq.
- Kalaallit Nunaanni peqqinnissaqarfik naartunaveersaatit pillugit 1960-ikkut naajartorneranni qaammarsaanerulerpoq, taamaaliornerullu kinguneri uissuumminarmata nunanit allanit qularnanngitsumik soqutigineqarpoq, Høyem oqarpoq nangillunilu:
- Peqqinnissaqarfiup iliuuseqalertornerata inuillu kinguaassiornaveersaarnissamik kajumissuseqarnerisa kingunerisaannik inunngortunik qanoq ikilisaapiloortoqarsinnaanersoq erserpoq. Spiralilersuisoqarnera peqqutaalluni inunngortut ukiut pingasut-sisamat ingerlanneranni affaannanngorput, tamatumalu kingorna ukiut tullii 15-it ingerlaneranni aamma affaannanngoqqipajaarlutik.
Tusarnaagassiaq Spiralkampagnen
- Danskit oqartussaasui kalaallit amerliartoqqunagit spiralilersuinissaminnut inassuteqarsimasut, DR-ip podcastimik tusarnaagassiliareqqammisaani erserpoq.
- 1966-ip 1975-illu akornanni kalaallit niviarsiaqqat tuusintilikkaat spiralilersinneqarput.
- 1966-ip 1970-illu akornanni spiralilersinneqartut 4.500-upput.
- Kalaallit Nunaanni arnat naartusinnaasut taamani 9000-upput.
- Aperineqaqqaaratik spiralilersinneqarsimasuni arlallit tarnikkut timikkullu kingunerlutsitserujussuarnerannik kinguneqartumik qinigassinneqarsimanngitsutut misigisimapput. Anniaatigalugulu kingunerluutigisimagaat arlallit oqarput.
- Niviarsiaqqanut ukiukitsunut, angajoqqaavi akuersiteqqaarnagit, spiralilersuineq danskit suliniuteqaleruttorneranni inatsisitigut akuerisaanngilaq. Taamaammat nakorsat naartunaveersaatinik niviarsiaqqanut 18-iliineqanngitsunut, angajoqqaavi akuersiteqqaarnagit, siunnersuisinnaalersillugit inatsit allanngortinneqarpoq. Tamanna nakorsat niviarsiaqqanut ukiukitsunut, angajoqqaavi akuersiteqqaarnagit, spiralileeqqusaanertut paasisimavaat. Tassa imaappoq, nakorsat inatsisinik unioqqutitsisimapput.
- "Spiralkampagnen" P1-ikkut maajip ulluisa arfineq-pingajuanniit tusarnaarneqarsinnaalissaaq.
Tusarfik: DR-podcast "Spiralkampagnen
Tom Høyem 80-inik maanna ukioqarpoq. Danskit nunatsinnut tunngasuni ministereqarfeqarunnaarnikuupput. Tom Høyem kingullerpaalluni nunatsinnut tunngasuni ministeriuvoq, taassumalu siulii toqoreerput.
Taassumali 1985-imi oqalugiaataa maanna suli soqutiginarluinnarpoq. Spiralilersuisimanermi nunatsinni piffissami kingullermi oqallisaaqaaq.
Danmarks Radiop Spiralkampagnenimik taallugu podcastimik tusarnaagassiaa saqqummereersorlu oqallisaalerpoq.
Danskit oqartussaasuisa kalaallit amerliartoqqunagit spiralilersueqqusimanerisa kingunerisaannik 1960-ikkunni 1970-ikkunnilu kalaallit niviarsiaqqat arnallu spiralilersorneqarsimasut, tusarnaagassiami tassani sammineqarpoq.
Aperineqaqqaaratik spiralilerneqarsimallutik, arnat arlallit DR-imut KNR-imullu oqaluttuarput, arnallu taakkua ilaasa taamaaliorneqarsimanertik ukiorpassuit atsaat qaangiutereersut paasisimavaat.
Eqqortuliornerunngilluinnarlunilu unioqqutitsinerusoq
Tusagassiutilli saqqummiussaat naammaginanngitsut Tom Høyem isumaqarpoq, taamaammallu oqallinnermut akuliulluni.
Arnat akuersiteqqaarnagit aaqqissuussamik spiralilersuisoqarsimasinnaanera tusarsimanngisaannaarlugu, taanna oqarpoq.
Isertuaatsumillu spiralilersuisoqarsimasoq, taanna oqarpoq.
Taassuma 1985-imi oqalugiaatini tamatumunnga assersuutissaqqissuunerarpaa.
- Taamani ministereqarfimmeertuusugut spiralilersuisoqarnera ilerasuutigisimasuugutsigu imaluunniit nipituuliutissaanngissorimasuugutsigu oqallisiginissaaluunniit merserisimasuugutsigu nipangiussimassagaluarparput, Tom Høyem KNR-imut oqarpoq.
AAMMA ATUARUK Múte: Pissutsinik akuersaarneqarsinnaanngitsunik saqqummerartoqarmat qulaajaassaagut
Ingammik niviarsiaqqanik ilumut akuersiteqqaarnagit spiralilersuisoqarsimappat tamanna eqqunngitsuliornerulluinnarlunilu unioqqutitsinerusoq taavalu qulaajarneqartariaqartoq, taanna erseqqissaavoq.
- Taamani ministerit marluk akisussaasuusut, Mikael Gam aamma Carl P. Jensen pasillerneqapilooqqunagit qulaajarneqartariaqarpoq, spiralilersuinermi Kalaallit Nunaata siunissaa eqqarsaatigalugu isertuaatsumik ajunngitsuliorneruvoq, taanna oqarpoq.
1960-ikkunni 1970-ikkunnilu kalaallinik niviarsiaqqanik arnanillu ilumut akuersiteqqaarnagit spiralilersuisoqarsimappat tamanna danskit nunatsinnut tunngasuni ministereqarfiannut saqqummiunneqarsimassagaluartoq, Tom Høyemi qularinngilaa.
- Ilumut piaaraluni unioqqutitsisoqarsimappat malittarisassallu naapertornagit spiralilersuinissamik qaammarsaasoqarsimappat, taamanikkut ministeri akisussaasuusoq pinngitsoornani aalajangeeqataasimasimassaaq, taanna oqarpoq.
Niviarsiaqqat naaggaarsimasinnaappat?
Nakorsat qanoq akisussaaqataatigisimanersut spiralilersuinermik oqallinnermi aamma eqqartorneqarpoq.
Ilaatigut niviarsiaqqat arnallu spiralilersinneqannginnerminni ilisimatinneqaluarsimanersut, aamma taakkua nakorsallu pissaaneqarnikkut nikinganerat peqqutaalluni naaggaarsinnaatitaasimanerat apeqquserneqarpoq.
Tom Høyem tamanna pillugu ima oqarpoq:
- Nakorsat qanoq akisussaaqataatigisimanertik arajutsisimassanngikkaat neriullungalu qularinngilara. 1960-ikkunnili oqartussanut isiginnittariaatsip maanna isiginnittariaatsimit allaanerunera uissuumminartuunngilaq. Ministeriugallaramalu 46-riarlunga Kalaallit Nunaanniippunga. Taamanikkullu oqartussanut isiginnittariaaseq maannamut sanilliullugu allaaneruvoq. Oqartussanummi isiginnittariaaseq allanngortarpoq.
Taamanilumi nakorsat qallunaajukkajupput. Taakkua aamma oqartussaassuseqarnerusimagunarput.
- Aap, ilumoorpoq. Kalaallit Nunaanni taamanikkut nakorsat ilinniarsimasut kalaalertaqanngingajapput. Kalaallilli taamanikkut aamma nuimasortaqartut puiussanngilat. Moses Olsen, Jonathan Motzfeldt, Lars-Emil Johansen imaluunniit Thue Christiansen danskinut oqartussanut maniguutiinnarsimanissaat takorloorsinnaaviuk? Maninguutiinnarsimanissaat qularutiginngilara.
Tom Høyem kinaava?
Danskit Grønlandsministeriata qulissaralugulu kingullersaat.
1982-mit 1987-imi ministereqarfiup atorunnaarnissaata tungaanut atorfeqarpoq.
Taamani partii Centrum-Demokraterne ilaasortaaffigai.
Kingorna Eupaskolini Oxfordimi, Münchenimi Karlsruhemilu rektoriuvoq
Najukkamini Karlsuhemi Tysklandimiittumi 2004-miit politikeriuvoq, tassanilu maanna najugaqarluni.
Aammami niviarsiaraanngillat 13-14-it missaannik ukiullit.
- Ilumoorputit. Taama oqarnerit assortoruminaappoq. Taamanikkummi niviarsiaqqat 13-14-it missaannik ukiullit angajoqqaavilumi oqartussanut immaqa akuersaaginnartuuallaarsimapput, ilaatigut danskisoorpiarsinnaannginnertik ilinniarsimasuunnginnertillu immaqa peqqutigalugu.
Tamakkua spiralilersuinermi eqqarsaatigineqartussaasimannginneramik?
- Naatsorsuutigisamimmi amerlanerusunik spiralilersuisoqarsimaneranik pigukku, taamaaliortoqarsimanissaa qularaara. Niviarsiaqqammi 13-14-it missaannik ukiullit angajoqqaamminnit spiralilersikkiartoqqusaasimanertik peqqutigalugu danskimut oqartussamut, tassa nakorsamut naaggaarsimasinnaasimanngippata paasisinnaalluarpakka.
Qaammarsaaneq pingaarutilik
Tom Høyemip erseqqissarpaa DR-ip tusarnaagassiaa arlaleriarlugu tusanaarsimallugu taamaattumillu arnat misigisaminnik oqaluttuai tusaasimallugit, Tom Høyemip erseqqissarpaa.
Periutsillu ajoqutaanani iluaqutaasimanera suli upperaa.
- Qaammarsaanerup periuserineqartup pingaarutaa tusagassiorfinnit puigorneqarmat ajuusaarpunga. Inuit ataasiakkaat sakkortuumik atugaqarsimanerat saqqummiussorneqarpoq, oqaluttuarisaanermi inuuniarnikkut ineriartornermut sunniutai puigorneqarlutik. Taamaammat oqallinnermut akuliuppunga, aamma utoqqaagama peeruttussaavunga tassalu Grønlandsministeriusimasut nunguttussaallutik.
AAMMA ATUARUK Arnat kinguaassiutaannut nakorsap arnat misissortakkamik ilaat spiralimik suli nassaarfigisarai
Spiralkampagnep pitsaaqutai arnat innarlerneqarsimaneranit annertuneruppat?
- Innarliisoqarsimassappat. Innarliiisoqarsimaneraaneq misissorneqassaaq. Aap, aap, aap. Spiralimik atuinerup kalaallit nunaani muteerniusumi ineriartornermut kingunerisai annertunaarnlugit nalilerneqarsinnaanngillat. Spirali peqqutaalluni Kalaallit nunaat maanna inuuffigisat taamaappoq, spiralilu taamaattoqarneranut qitiulluinnarpoq.
-Sooq arnat innarlerneqarsimanerminnik oqaluttuartut upperinngiligit?
- Oqanngilanga upperinagit. Naagga. Arnat spiralilerneqarnertik pillugu inuunerminni sakkortuumik atugaqarsimasinnaasut pasinarsarniarsarinngilakka. Oqaatiginiagarali unaavoq: arnat sisamat, tallimat, arfinillit imaluunniit arfineq-marluk tamarmik immikkut ajorluinnartumik misigisaqarput. Kisianni eqqartorneqartut tassaapput arnat 4.500-it. Peqqinnissamut susassaqarfik alla sunaluunniit assersuutigisigu, taavalu inuit 4.500-it. Imaassinnaavoq suliap ingerlanerani arlaatigut kukkusoqartoq. Kukkunerillu taakku ajorluinnarput, kisianni aamma sanillersuussineq eqqarsaatigilluagaasariaqarpoq.
Kinguaariit P-pilletortut oqaluttuarisaaneq puigorpaat
Pisup annertuup arnallu misigisaminnik oqaluttuaat qaammatini kingullerni sakkortuumik qisuariartitsivoq.
Inuit Pisinnaatitaaffii pillugit Siunnersuisoqatigiit, Dansk Institut for Internationale Studier aamma Institut for Menneskerettigheder oqaluttupput imaassinnnaasoq inuit pisinnaatitaaffii unioqqutinneqarsimasut.
1960-ikkunnit 1991-ip naanissaata tungaanut, tassa peqqinnissaqarfiup nunatsinnit akisussaaffigineqalernissaata tungaanut, danskit peqqinnissaqafiata nunatsinni naartunaveersaartitsinerani periutsit misissorneqarnissaa danskit naalakkersuisuinut piumasaralugu Inatsisartut tamarmiullutik akuersipput.
AAMMA ATUARUK Tarnip pissusianik ilisimasalik spiralilersuisoqarnera pillugu: Arnat kingunerluuteqarnertik misigeqqippaat
Misissuisoqarnissaa Tom Høyemip iluarisimaarpaa. Ataatsimulli isigalugu spiralkampagnep iluaqutaasimaneranik isumaqarnini naqissuserlugu.
Ullutsinni kinguaariit P-pilletortunik taasani oqaluttuarisaanermik isiginninniarnerusariaqartut isuamqarpoq.
- 1960-ikkunni nunatsinni danmarkimilu politikerit ajunaarnersuartut ittumik aaqqinniagassaqarput. Taamani ineriartorneq illit ullutsinni Nuummi najugaqarlutit paasisinnaanngilat. Taamani inuit tuberkuloserlutik toqusarput. Naartuersittut amerlasaqaat meeqqallu toqungallutik inuusut aamma amerlallutik. Inuuttaasut amerliartupiloornerat akisussaassuseqanngitsumik illersorneqarsinnaanngitsumillu ingerlalluni, oqarpoq nangillunilu.
- Spirali pillugu qaammarsaaneq ersarissoq ammasorlu atorneqarmat ajorinngilluinnarpara. Atornerlunneqarsimassappallu soorunami tamanna illersorsinnaanngilluinnarpara.
