Arnat spirali pillugu suliamit eqqugaasimasut Folketingimi katersuuttut: - Ullumikkut kisimiinngitsutut misigivunga

Arnat arlallit akuersissuteqaratik spiralilerneqarsimasut Danmarkip utoqqatsernera malunnartinniarlugu pingasunngormat unnukkut Folketingimi katersuupput. Tarnip pissusaanit ikiorneqarnerulernissartik taarsiiffigineqarnissartillu taakkua suli neriuutigaat.

Allattoq Ann-Sophie Greve Møller

oktobarip 10-at 2025 07:31

Nutserisoq Tabetha Kreutzmann, Medea Olsen

Ukiut 55-it matuma siornatigut Kalaallit Nunaannut ministeriusimasoq Folketingimi oqalugiarpoq spiralilersuinikkullu kalaallit amerliartornerisa qanoq annikillisinnissaat nassuiaatigalugu. 1960-ikkunni 70-ikkunnilu kalaallit niviarsiaqqat arnallu spiralilersorneqarnerinut periusissiaq.

Pingasunngormat unnukkut Elisa Christensen Christiansborgimi Inatsisartut ataatsimiittarfianni nikorfavoq oqaluttuarlunilu 13-inik ukioqarluni piumassuserinngisaminik qanoq spilalilersinneqarsimanerluni.

- Ullumi maani nikorfavunga illiannut mikisumut pinngitsaaliissummik spiraliliisoqarnikuummat, Elisa Christensenip inersuarmi inunnik ulikkaartumi oqalugiaatini taama aallarnerpaa.

Inuit 100-t missaanniittut ministeriunerup spirali pillugu suliami arnanut eqqugaasimasunut utoqqatsernera malunnartinniarlugu katersuupput. Arnat Nuummi malunnartitsinermut peqataasinnaanngitsut Danmarkimi katersuunnissaannut periarfissinniarlugit aaqqissuussineq Kalaallit Nunaat pillugu ataatsimiititaliap suliniutigaa.

Arnat eqqugaasut ilaqutaallu aaqqissuussami najuupput.

SPIRALILERSUISIMANEQ SUUA?

Kalaallit Nunaanni niviarsiaqqat arnallu 4000-it sinneqartut 1960-ikkunni 70-ikkunnilu spiralilersorneqarput. Tamanna Kalaallit Nunaanni naartunaveersaatinik atuisitsinermi suleriaaserineqarsimasoq – allatut taallugu naartunaveersaatit - pillugu suliamut attuumassuteqanngitsunit piffissami 1960-imiit 1991-ip tungaanut pisimasut qulaajarneqarput. Niviarsiaqqat naartunaveersaaserneqartut ilai aqqaneq-marluinnarnik allaat ukioqarput.
Qulaajaaneq Arnat 354-it misiginikuusatik pillugit oqaluttuarput, pisimasullu 488-it misissuiffigineqarlutik. Pisimasut amerlanerpaartaanni arnat akuersiteqqaarnagit spiralilersorneqarsimapput.
Taamanikkut Nunarput Danmarkimi amtiuvoq.
Qulaajaaneq naapertorlugu spiralilersuiniarneq ilaatigut danskit oqartussaasuisa inuiaqatigiit amerliartornerannut ernumanermut atassuteqarpoq, inuiaqatigiillu kalaallit amerliartornerannut killiliinissamik kissaateqarlutik.
DR-imit tusarnaagassiap ”Spiralkampagnen”-ip 2022-mi, qanoq kalaallit arnat arlallit akuersiteqqaarnagit spiralilersorneqarsimanerat pillugu saqqummiussinerata kingorna oqaluttuaq aallartipiloorpoq.
Arnat 143-t spiralilersuisimanermik suliaq pillugu danskit naalagaaffiat eqqartuussivimmut 2024-mi tunniuppaat. Inuit pisinnaatitaaffiinik unioqqutitsisinermut taarseeqqusissutaat katillugit 43 millionit koruunit missaanniipput.
Aggustimi 2025-mi – qulaajaaneq saqqummiunneqanngitsiarnerani – qallunaat ministeriunerat Mette Frederiksen arnanut suliamut attuumassuteqartunut Danmarki sinnerlugu utoqqatserpoq.
Tassunga atatillugu Naalakkersuisunut siulittaasoq Jens-Frederik Nielsen arnanut 1992-imi Danmarkimi peqqinnissaqarfik nunatsinnit akisussaaffigineqalerneraniit akuersiteqqaarnagit naartunaveersaaserneqarsimasunut utoqqatserpoq. Nunatta nakorsaaneqarfiata pisut 15-it ilisimasaqarfigaat.
Utoqqatserneq Nuummi septembarip 24-ani malunnartinneqassaaq.

Allisiguk

Nerriviit qalilerneqarsimasut kakkissarfiit ipput. Erinarsoqatigiit Aavaat erinarsormata Naja Lyberthilu, arnat spirali pillugu kanngunartuliami eqqugaasimasut oqaaseqartartuat, videokkut oqalugiarmat arlallit qulliminnik allarteripput.

Aaja Chemnitzip (IA), Kalaallit Nunaat pillugu ataatsimiititaliami siulittaasup, meeqqat meerartaarineqanngitsoornikut pillugit minutsimik ataatsimik nipangersimasoqarnissaa kaammattuutigaa. Manittornerit tusaaneqarsinnaapput. Tapersersuilluni tuikkut eqisimaarinninnerit takuneqarsinnaapput.

Elisa Christensenip, ullumikkut 63-inik ukiullip, arnanik allanik innarlerneqarsimasunik peqatiginninneq killitsissutigingaarpaa.

- Ataatsimoortutut misigineq killitsinnartoq nuannersorlu misigaarput. Uanga Danmarkimi spiralilerneqarpunga, tamannalu pillugu oqaloqatissaqarnikuunngilanga. Taamaammat kiserliornarnikooqaaq, ullumikkulli kiserliortutut misiginngilanga. Iluarpoq.

- Niviarsiaqqat arnallu naapertuilluanngitsumik pineqarnikuugatta uagutsinnut qanoq pisoqarsimanera nunarsuarmi tamarmi takuneqarsinnaallunilu tusaaneqarsinnaanissaa pingaaruteqarpoq, Elisa Christensen oqarpoq.

Britta Mortensen aamma taama misigivoq. 1974-imi Danmarkimi inuusuttut atuarfianni atuartuugallarami spiralilerneqarpoq.

- Arnat allat ilagalugit najuukkusukkaluarpunga, fjernsynikkut isiginnaaginnarnanga, Britta Mortensen, najukkaminit Bornholmimit Folketingimut najuukkiartotoq, oqarpoq.

Akunnerit marluk tarnip pissusaanik immikkut ilisimasalimmiinneq naammanngitsoq

Danmarkimi peqqissutsimut ministerip, Sophie Løhdep, arnanut inuulluaqqussutaa videoliaq takutinneqarpoq.

Løhde ministeriunerluunniit Mette Frederiksen aaqqissuussami najuutinngillat, tamannalu Elisa Christensenip uggoraa.

- Kalaallit Nunaanniinnaanngitsormi taama pisoqartarnikuuvoq. Danmarkimi atuarfinni nerisaqarfiullutillu najugaqarfiusuni nakorsallu nalinginnaasut akornanni aamma taama pisoqartarnikuuvoq, taanna oqarpoq.

Aamma ministeriunermut oqariartuuteqarput. Danmarkimi arnat eqqugaasut tarnip pissusaanik immikkut ilisimasalimmit akeqanngitsumik ikiorneqartalernissaat Elisa Christensenip kissaatigaa, soorluttaaq Kalaallit Nunaanni arnat taama neqeroorfigineqartut. Danmarkimi arnat eqqugaasimasut maannamut akunnerni marlunni tarnip pissusaanik immikkut ilisimasalimmik oqaloqateqarnissaminnut neqeroorfigineqarput. Tamannalu naammanngilluinnarpoq, Elisa Christensen isumaqarpoq, pisimasunit kingunerluutigisimasat qaffakaattussaammata.

Tamannalu Aaja Chemnitzip sulissutigissallugu oqarpoq.

- Aamma akunnerit amerlanerusut atorneqarsinnaanissaanik allakkatigut neriorsorneqarpunga. Taamaattumik tamanna misissussavara, ilami ikilerneqarsimagaanni akunnerni marlunni oqaloqateqarnerup kingorna qaangiisoqarnaviannginnera paasiuminaatsuunngilaq. Arnallu qaangiiniarneranni oqaloqateqartarnissaat pisariaqartinneqartoq erseqqarippoq.

Aaja Chemnitz, ministeriunerup peqqissutsimullu ministerip, pisumi matumani najuutinnginnerat qanoq isumaqarfigaajuk?

- Ministeriuneqarfik maaniinnissarput pillugu oqaloqatiginninnikuuvunga. Ministeriuneq takkutsikkusussimagaluarpara. Namminermi takkulluni utoqqatsernissaq pingaaruteqarpoq. Matumanilu tamanna ajornarsimammat, pitsaanerpaap tullia tassa peqqissutsimut ministerip ilassinninnera utoqqatserneralu, taanna oqarpoq.

Anguniakkagut anguniaannassavagut

Arnat taarsiiffigineqarnissaat Kalaallit Nunaannut ataatsimiititaliap tapersersoraa, Aaja Chemnitzip oqaluttarfimmit aamma erseqqissarpaa

Oqaatsillu taakku Britta Mortensenimut neriuuteqalersitsipput.

- Tamaanga killiinnannginnissarput nuannaarutigaara aamma Aaja (Chemnitz, aaqq.) oqarpoq taarsiiffigitinnissarput suli anguniassagipput. Isumaqassanngillat utoqqatsermata puiguinnassagipput, taanna oqarpoq.

Arnat 143-t spiralinik kanngunartuliorfigineqarsimasut danskit naalagaaffiat eqqartuussivimmut suliassanngortissimavaat. Inuit pisinnaatitaaffii unioqqutinneqarmata katillugit 43 millionit koruuninik taarsiivigineqarnissartik piumasaraat.

Arnat eqqugaasut allallu naalagaaffimmit naapertuilluanngitsumik pineqartut ataasiakkaarlugit taarsiiffigineqarnissaannut periarfissaqartitsisumik, danskit naalakkersuisui saammaasseqatigiinnissamik aningaasaateqarfimmik pilersitsiumaartut, Mette Frederiksen siusinnerusukkut nalunaarpoq.

Illit isummat pingaartittaqaarput. Nutaarsiassaq pillugu isorisat nersualaarinerillu uani tikilluaqquagut.