Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit: Aningaasaqarneq ajunngilaq – sipaarnissarli eqqaamallugu

Aalisakkat qaleruallillu pisat amerlanerat aalisakkallu akigissaarnerat ukiup ingerlanerani malunniuteqarput.

Aalisakkammi avammut tunineqartut nunatta ukiup ingerlanerani aatsaat taama iluanaarutigitigai. Nunattalu karsianut iluaqutaavoq.

Nunarpummi aalisakkanik aamma qaleruallinnik 400 millionit koruunit nalinginut ukioq manna juuniinnarmi avammut tunisaqarpoq. Piffissami tassani siorna avammut tunisat nalingi 500 millionit koruuniupput. Taakku kisitsisit Naatsorsueqqissaartarfimmeersut Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit nunatta aningaasaqarneranut ukiup affaanut kingullermut nalunaarusiaani sisamanngornermi saqqummiunneqartumi atuarneqarsinnaapput.      

Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit siulittaasuat nunat aningaasaqarnerannik Aarhus Universitetimi professoriusoq, Torben M. Andersen, ima oqarpoq:

- Aningaasaqarneq ataatsimut isigalugu ajunngivippoq.

Aalisakkalli pisarineqartartut ikiliallannissaat aalisakkallu akiisa ukiuni tulliuttuni appaallannissaat ilimanarpoq.  

Aammattaaq aatsaat taama sanaartortoqartigaaq, tassami mittarfiliornerit, inissialiornerit ulapputaapput innaallagissiorfiliornissallu aamma ulapputaalissapput. Ukioq mannali aatsaat taama sanaartortoqartigaaq.   

Tamanna nunatta aningaasaqarnerani ukiuni tulliuttuni takuneqarsinnaassasoq, Torben M. Andersen oqarpoq.

- Sallaatsumik anngunnertut taaneqartartoq atuuttoq takusinnaavarput. Suliffeqarneq suli  qaffasippoq suliffissaaleqisukillunilu, taamaammat ajuissortoqanngilaq. Aningaasaqarnerli arriitsumik siuariartorusaarpoq.

Aningaasartuutigisassat eqqumaffigeqquneqartut

Aningaasaqarnerup siuariartornera akit qaffakkiartornerani takuneqarsinnaavoq. Pingaartumik Europami USA-milu 2022-mili akit qaffakkiartornerannik ajornartorsiuteqarneq nunatta anigorluarnerusimavaa.  

Europap Kangisissuani nunarpaalunni 2023-mi akit 10 procentit sinnerlugit qaffattut, nunatsinni procentinik marlunnik qaffapput.

- Naak akit qaffakkaluartut, taamaattoq nunanut allanut sanilliullugu annikinneerarsuuvoq. Nunarpassuarnimi 2022-mi akit 10 procentit sinnerlugit qaffapput, Torben M. Andersen oqarpoq.   

Uuliap nunatsinnut eqqussuunneqartup akianik KNI-p aalajangersimasumik akeqartitsinissamik isumaqatigiissuteqarnera akit annikitsuinnarmik qaffannerannut pissutaanerpaavoq. Akilli 2025-mi procentinut pingasunut qaffalaarnissaat Aningaasaqarnermut Siunnersuisooqatigiit ilimagaat.

Aningaasaqarneq ingerlalluarpat aamma ullunut ajornernut sipaarnissaq pingaaruteqarpoq. Tamannali naammassanngitsoq Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit naliliipput.

Ingerlatsinermut, tapiissutinut sanaartornermullu aningaasaliissutit ukiumi ataatsimi 1 procentimik piffissamilu ukiuni sisamani 2 procentimik annertuseriarsinnaanerat missingersuutit pillugit inatsimmi naalakkersuisunit aalajangersarneqarpoq.

2025-miit 2028-ip tungaanut aningaasartuutigisinnaasat aamma pilersaarutaasumik aningaasartuutigisassat nikingassutaat 5,1 millionit koruuniinnaasut aappaagumut aningaasanut inatsisissatut siunnersuummi allaqqavoq. Nikingassutaalu annikippallaartoq, Torben M. Andersen oqarpoq.

- Aningaasaqarneq ajunngikkaangat sinneqartooruteqarnerunissaq qulakkeerneqarsinnaasarpoq. Taamaalilluni siunissami pisussanut ilungersunarnerusussanut toqqorsisoqarsinnaavoq.

Pingaartumik innuttaasunik utoqqarnik paaqqutarinninnermut ukiuni tulliuttuni aningaasartuuteqarfiunerulissaaq, peqqinnissaqarfiullu pitsanngortingaatsiarnissaa politikerit siunertaraat.

Siunnersuut: Nunanit allaneersut sulisut aningaasallu periarfissaatinneqarlik

Nunatta karsiata imaqarluarnera nunatsinni innuttaasut sulilluarnerannit aallaaveqarpoq.

Inuit sulisut tamarmik 17-it 64-illu akornanni ukiullit 8 procentii nunanit allaneersuusut kisitsisit Naatsorsueqqissaartarfimmeersut takutippaat.

Nunattalu aningaasaqarnera siuariartuinnassappat tamanna pisariaqavippoq.

- Nunanit allanit sulisoqarsimanngitsuuppat ajorluinnartumik inissisimasoqassagaluarpoq, Torben M. Andersen oqarpoq.

Nunatsinnimi maanna suliassat amerlassusaat eqqarsaatigalugit innuttaasut ikippallaarpugut.

- Suliassaqarnerujussua ukiualunni ilungersuatitsingaatsiarpoq. Tamannalu suliffeqarfiit allallu sulisussarsiornerminni ajornartorsiutigisarpaat, Torben M. Andersen oqarpoq.

Nunanit allanit aningaasaliissutit nunatta karsianut iluaqutaassammata nunarput taakkununnga ammassasoq Aningaasaqarnermut Siunnersuisoqatigiit nalunaarusiaanni aamma erseqqissarneqarpoq.

Taamaattumik takornariaqarnermut inatsimmik allannguinissaq Inatsisartut ukiaanerani ataatsimiinnissaani naalakkersuisut eqqartugassaat siunnersuisoqatigiit mianersoqqussutigaat.

Siunissami takornarialerinermik suliffeqarfiutillit nunatsinni najugaqartuunissaat inatsisissatut siunnersuummi siunertaavoq takornarialerinermillu suliffeqarfinnut aningaasaliissutit amerlanerpaartaat nunatsinneertarnissaat anguniagaavoq.    

Nunanilli allanit aningaasaliineq aamma allatut iluaqutissartaqartoq, Torben M. Andersen oqarpoq.  

- Nunanit allanit aningaasaliissutit tassaannaanngillat aningaasat. Suliffeqarfiimmi sukumiisunik ilisimasaqarluakkajuttarput, taakkulu aallartisarniarnermi pisariaqarluinnarsinnaapput.

Nunatta ullumi avammut tunisartagaasa 98 procentii tassaapput aalisakkat aamma qaleruallit.