Danmark spiralilersuisimanermut mamianartuliaq pillugu nipaallisimariarluni ammariartulaartoq: Mimi Karlsen sapaatit akunnerata siuliani naapikkaa
Kalaallit niviarsiaqqat 1966-imit 1970-ikkut qiteqqunnerannut – allaallumi kingusinnerusukkut – spiralilerneqarsimanerat nunatsinni tupaatigineqartupilussuuvoq.
Inuit pisinnaatitaaffiinnik annertuumik innarliinerit matumani pineqartut Inuit Pisinnaatitaaffii pillugit Siunnersuisoqatigiit naliliipput, Inatsisartullu isumaqatigiittut suliap ingerlarngata qulaajaaffiginissaanik piumasaqarput.
Spiralilersuisimanerli Danmarkimit suli oqaaseqarfigineqarujussuanngilaq. Peqqinnissamulli ministerip Socialdemokratietimeersup, Magnus Heunickep, peqqinnissamut naalakkersuisoq, Mimi Karlsen (IA), sapaatit akunnerata siuliani ataatsimeeqatigisimallugu paasissutissiissutigaa.
- Pitsaasumik angusaqarfiusumillu oqaloqatigiippugut, tassanilu Kalaallit Nunaata Danmarkillu akornanni suleqatigiinnissaq attaveqaqatigiilluarnissarlu pingaaruteqarluinnartut, taavalu Kalaallit Nunaat suliap pitsaanerpaamik paasinarsarnissaa anguniarlugu Danmarkimik sapinngisamik ikiuissasoq isumaqatigiissutigaagut, Magnus Heunicke allakkatigut akissuteqarluni KNR-imut allappoq.
Tusarnaagassiaq Spiralkampagnen
Danskit oqartussaasui kalaallit amerliartoqqunagit spiralilersuinissaminnut inassuteqarsimasut, DR-ip ”Spiralkampagnen”-imik taallugu podcastimik tusarnaagassiliareqqammisaani erserpoq.
- 1966-ip 1975-illu akornanni kalaallit niviarsiaqqat arnallu tuusintilikkaat spiralilersinneqarput.
- 1966-ip 1970-illu akornanni spiralilersinneqartut 4.500-upput.
- Kalaallit Nunaanni arnat naartusinnaasut taamani 9000-upput.
- Aperineqaqqaaratik spiralilersinneqarsimasuni arlallit tarnikkut timikkullu kingunerlutsitserujussuarnerannik kinguneqartumik qinigassinneqarsimanngitsutut misigisimapput. Anniaatigalugulu kingunerluutigisimagaat arlallit oqarput.
- Niviarsiaqqanut ukiukitsunut, angajoqqaavi akuersiteqqaarnagit, spiralilersuineq danskit suliniuteqaleruttorneranni inatsisitigut akuerisaanngilaq.
- Taamaammat nakorsat naartunaveersaatinik niviarsiaqqanut 18-iliineqanngitsunut, angajoqqaavi akuersiteqqaarnagit, siunnersuisinnaalersillugit inatsit allanngortinneqarpoq. Tamanna nakorsat niviarsiaqqanut ukiukitsunut, angajoqqaavi akuersiteqqaarnagit, spiralileeqqusaanertut paasisimavaat.
Tusarfik: DR-podcast "Spiralkampagnen"
Attaveqaqatigiilluarnissaq suleqatigiinnissarlu pillugit oqarneri qanoq imaqarnersut nassuianngilaa.
Nunatta Danmarkimik qanoq ikiuisinnaanissaa paasiniarlugu KNR-ip Mimi Karlsen apersorniarlugu maanna attaveqarfiginiarsaraa. Aamma qanoq qulaajaasoqarnissaa, taassumalu qaqugu naammassineqarnissaa paaserusupparput.
Nunatta ilisimasai killeqartut
Nunatta peqqinnissaqarfimmut akisussaaffik 1992-imi tigummagu, nunatsinnit suliamut ilisimasat killeqarput. Naalakkersuisut siulittaasuat Múte B. Egede spiralilersuisimanermut mamianartuliap Inatsisartunit sapaatit akunnerata siuliani oqaluuserineqarnerani oqarpoq.
- Ukiukitsut angajoqqaavisa ilisimasaqannginneranni spiralilerneqarnerat akuerisinnaanngilluinnarparput, Múte B. Egede taamani oqarpoq.
Naleraq oqallinnissamik siunnersuuteqartuuvoq, tassanilu pisimasup tamaata qulaajarneqarnissaa eqqarsaatigalugu suliaq oqaluuserisassanut ilannguteqquneqarpoq. Partiillu tamarmik tapersiipput.
AAMMA ATUARUK Inatsisartut tamarmik isumaqatigiipput: Spiralilersuisoqarsimanera qulaajarneqassaaq
Aamma qanoq qulaajaasoqarnissaa nunatsinnilu nunasiaanerup kingorna pisimasunik qulaajaasussamik isumalioqatigiissitaliortoqassanersoq oqallisigineqarpoq – naammassisaqarfiunngitsumilli.
Nunattali Danmarkillu mamianartuliamik qulaajaanissami suleqatigiinnissaat, qanittukkullu qulaajaasoqarnissaa, qinikkat piumasarigaat nalunanngilaq.
Nunatsinni inunngortut amerlassusaat
Nunatsinni inunngortut 1960-ikkunni amerliartungaatsialerput. Taakku 1964-imi aatsaat taama amerlatigipput.
1964: 1.674
1965: 1.596
1966: 1.608
1967: 1.507
1968: 1.418
1969: 1.151
1970: 999
1971: 851
1972: 770
1973: 706
1974: 638
1975: 671
1976: 715
1977: 783
1978: 717
1979: 794
1980: 913
Nunasiaataanermi pisimasut sammineqartut
KNR-ip Dansk Institut for Internationale Studierimi eqqaamasalersaarnermut oqaluttuarisaanermilu politikkimi ilisimatooq, Astrid Nonbo Andersen oqaloqatiginikuuaa. Taassuma spiralilersuisoqarsimaneq nunatta nutarsarnera pillugu oqaluttuarisaanermut – soorlu inatsisitigut ataataqanngitsunut meeraanerminnilu misileraataasunut ilaasoq oqaatigaa.
Nunarpullu spiralilersuisoqarsimaneranik misissuisoqarnissamik kisimi piumasaqarnavianngitsoq, Múte B. Egede oqarpoq:
- Allarpassuit aamma qulaajarneqassapput. Una nunasiaataanerup nalaani pisimasut misissorneqartussat ilagiinnarpaat. Tamannalu sivitsorsarneqassanngilaq, taanna oqarpoq.
Qulaajaanissamut siunnersuut Inatsisartuni juunip ulluisa aappaani aappassaaneerneqassaaq.
Naalagaaffeqatigiit Savalimmiuni juunip aallaqqaataani aamma ataatsimiittussaapput. Aamma ministeriuneq Mette Frederiksen tassani peqataassaaq, Múte B. Egedellu suliaq tassunga oqallisigissavaa.
DR spiralilersuisimanermik podcastimi tallimanik immikkoortortalimmi maajimi saqqummersinneqartumi tusarnaagassiortuuvoq.
Podcasti naapertorlugu kalaallit niviarsiaqqat arnallu tuusintilikkuutaat 1966-imit 1970-ikkut qiteqqunnerannut spiralilertipput.
Spiralit 4500-t 1966-imit 1970-ikkunnut ikkunneqarput. Arnat 9000-it missaanniittut taamani kinguaassiorsinnaapput.
Tusarnaagassiaq naapertorlugu arnat ilarpassuisa spiralilerneqarnertik naapertuilluanngitsuliornertut pinngitsaaliissutitullu misigisimavaat. Arnallu ilaasa ilisimatinneqarsimanatik misigisimavaat.
Spirali taamani atorneqartoq Lippes Loopimik taaneqartarpoq. Taakku ullumikkut atorneqartartunit anginerupput. Assi: DR
Spiralilersuinermut aallaaviuvoq, Danmarkimi oqartussaasut Kalaallit Nunaanni – taamani Danmarkimi amtitut inissisimasumi – inuit amerliartupiloornissaat ernummatigimmassuk. 1965-imi nalunaarusiami ersersinneqarpoq, Kalaallit Nunaanni ukiumut meeqqat 500-nik amerlanerit uersagaasartut, taakkunanngalu anaanaasut pingajorarterutaat 20-t inorlugit ukioqartartut.
Inuit amerliartornerisa Kalaallit Nunaanni nutarteriniarneq unammillernartippaat, nutarteriniarneq Danmarkip naalagaaffianut ilimagisamiit akisunerulermat.
