Sila inuit pilersitaannik silap allanngoriartornera pillugu upperinninnitsinnut isumaqarpoq

Nunatsinni innuttaasut affaannaat inuit pilersitaannik silap allanngoriartornera upperigaat Københavns Universitetimi nalunaarusiap takutippaa. Tamanna ilaatigut aallaqqaammut upperisarisimasatsinnik pissuteqarsinnaasoq ilisimatooq nalunaarusiornermi ilaasoq oqarpoq.
Sermersuup qaani Summitimi immikkut ittumik sialoqarnerujussua aatsaallu taamak isseqanngitsiginera nunatsinni juuli qaammat misigaarput. Assi © : De Nationale Geologiske Undersøgelser for Danmark og Grønland (GEUS)
Allattoq Ann-Sophie Greve Møller
septembarip 03-at 2023 08:49
Nutserisoq Paornánguak Kleist

Sermersuaq aakkiartortoq nunarsuullu sinneranut sanilliullugu Issittumi kiatsikkiartornera sisamararterutaanik sukkanerusoq. Silap allanngoriartornerata aallartissimaneranut ersiutinut taakku ilaapput - malugisinnaavarpullu.

Københavns Universitetimi aamma University fra Columbiami misissuinermi silap allanngoriartorneranik kalaallit innuttaasut misigisaannik misissuinissamik siunertaqartumi, aperineqartut 90 %-ii akipput silap allanngoriartornera upperalugu. Affaannaalli isumaqarput silap allanngoriartornera inuup pilersitarigaa.

Ilisimatusarluni suliniummut inuit 1.585-it peqataasimapput. Misissuinerup tamanna takutippaa, atuagassiamit Nature Climate Change-imit saqqummersinneqartumi.

Kulturip oqaluttuarisaaneranik ilisimasallip allaaserisamilu ilisimatuunut ilaasup Manumina Lund Jensenip oqarnera naapertorlugu, silap allanngoriartornerata inunnit pilersinneqarsimaneranik upperinninnermut atatillugu ilinniartitaaneq immikkut atuuffeqarsinnaavoq.

- Sumiiffinni inuit sivikinnerusumik ilinniagaqarsimasut, assersuutigalugu meeqqat atuarfianni, 39 procentii silap allanngoriartornera inunnit pilersinneqarsimanera ilisimavaat. Sivisunerusumik ilinniagaqarsimasut akornanni 58 procentii isumaqarput silap allanngoriartornera inunnit pilersinneqarsimasoq, Manumina Lund Jensen, Ilisimatusarfimmi anersaakkut kulturimik kingornussassanik ph.d.-nngorniarluni ilisimatusartoq oqarpoq.

Aallaqqaammut upperisaq isumalerujussuuvoq

Allaaserisami allassimavoq silap allanngoriartornerata inunnit pilersinneqarsimaneranik isumaqartut Tunumi ikinnerpaasut. Tamaani 31 procentit isumaqarput silap allanngoriartornera inunnit pilersinneqarsimasoq.

Allaaserisami inerniliussamut assersuukkaanni sila pillugu ilisimatusartut tamarmiusut 99 procentiisa inerniliussimavaat silap allanngoriartornera inunnit pilersinneqarsimasoq.

KALAALLIT SILAP ALLANNGORIARTORNERA PILLUGU MISIGISAAT

  • Misissuineq 2018-imit 2021-mut ingerlanneqarpoq.
  • Kalaallit silap allanngoriartorneranik qanoq misigisaqarnerat silallu allanngoriartornera inunnit pilersinneqarsimaneranut qanoq isumaqarnerat paasisaqarfiginissaa misissuinermi siunertarineqarpoq.
  • Misissuineq nuna tamakkerlugu 1.585-init peqataaffigineqarpoq.
  • Inuit pingaartumik 50-it 64-illu akornannik ukioqartut isumaqarput silap allanngoriartorneranut inuit akisussaasuusut. Taakkunannga 57 procentit taamannak isumaqarput. Misissuineq naapertorlugu tamanna inuit taakku silap allanngoriartorneranik timimikkut misigisaqarsimanerannik taamaammallu inuit pilersitaannik silap allanngoriartornera eqqumaffiginerunerannik pissuteqarpoq.
  • Akerlianilli 18-init 29-nik ukiullit qularnerupput. 43 procentii isumaqarput silap allanngoriartornera inunnit pilersinneqarsimasoq.
  • Pingaartumik piniartut, aalisartut nunaqarfimmiullu silap allanngoriartornera qanimut misigisimavaat, taakku sumiiffinni silap allanngoriartornerata ersarinnerpaaffiini najugaqaramik.
  • Misissuinermi kalaallit silap allanngoriartornera pillugu isumaat nunani tulliuttuni innuttaasunut allanut sanilliussimavaat: USA, Sverige, Rusland, Norge, Island, Finland, Danmark aamma Canada. Tamatumani takuneqarsinnaavoq silap allanngoriartornera inunnit pilersinneqarsimanera nunanut allanut amerlanerusunut sanilliullugit kalaallinit upperineqarnerusoq.
  • Misissuineq Københavns Universitetimit aamma University of Columbiamit saqqummersinneqarpoq. Misissuinermi nunani tamalaani ilisimatuut peqataapput.

Aallerfik: Nature Climate Change

Allisiguk

Ilutigitillugu Manumina Lund Jensen naliliivoq, silap allanngoriartornera inunnit pilersinneqarsimaneranik isumaqarnermut atatillugu nunatsinni nunap inoqqaavisa upperisaat isumalerujussuusoq.

 

Sila pillugu najoqqutassiaq naapertorlugu silarsuup ingerlarnganut inuit aqutsisuunngisaannarsimapput. Akerlianilli silarsuaq inunnut aqutsisuusimasoq, Manumina Lund Jensen nassuiaavoq.

- Silarsuaq taamannak ingerlammat pisut pisartut isumaqartoqarpoq. Sila allannguinermik pilersitsinissamut, aamma silap qanoq inneranik, nammineq nukerujussuaqarpoq. Tamannalu sila, silap qanoq innera, eqqarsaatigigaanni Sila inunnit nukittunerujussuarmik nukeqarneranik eqqarsaqqajaasoqartarneranik tikkuusseqataasinnaavoq.

Sila atuarfimmi atuartitsissutitut

Allaaserisami aamma takutinneqarpoq innuttaasuni utoqqaanerusuni amerlanerpaat silap allanngoriartornera inunnit pilersinneqarsimasoq oqaatigigaat, innuttaasuni inuusuttut akornanni killormoorluni.

Ukioqatigiinni 50-init 64-inut ukiulinni 85 procentii akipput, silap allanngoriartornerani nammineq misigisimallugu. Ukioqatigiinni 57 procentii isumaqarput inunnit pilersinneqarsimasoq.

Akerlianilli inuusuttut ukioqatigiit 18-init 29-nut ukiullit 43 procentiisa silap allanngoriartornerata inunnit pilersinneqarsimanera ilisimavaat.

- Takussutissat nunarsuup sinneranit allaaneruvoq, inuusuttut silap allanngoriartorneranut sorsuuteqarnermi imaluunniit oqaasertaliinerni sallerpaagamik, Manumina Lund Jensen oqarpoq.

Misissuinermi ilisimatuut taamaammat isumaqarput silap allanngoriartornera ilinniartitaanermi sammineqarnerusariaqartoq.

Kisianni Manumina Lund Jensenip oqarnera naapertorlugu tamatuma pinerani inoqqaat kulturiannut ilisimasaannullu ataqatigiissitsinissaq pingaaruteqarpoq.

- Tamarmik atuartitsissutigineqarnissaat pingaaruteqarpoq, taamaaliornikkut inuit pilersitaannik silap allanngoriartornera ullumikkut inuunitsinnik sunniuteqartoq iliuuseqarfiginiarlugu sila qanoq eqqarsaatigisarneripput annertunerusumik paasisinnaalissagatsigu, oqarpoq.

 

 

 

Illit isummat pingaartittaqaarput. Nutaarsiassaq pillugu isorisat nersualaarinerillu uani tikilluaqquagut.

Aamma atuaruk

Isumaginninnermut ministerip angajoqqaanut misiliissutaasartut oqaaseqarfigigai Meeqqat allamut nuutinneqartut angerlarsinnaalerataannaasut

IA aamma Naleraq suleqatigiikkunnaartut: Naleraq ataatsimiinnernut takkutinngitsoortarpoq

Nunarput piareersartoq USA-lu suleqatiseralugu