VIDEO Issittumi suleqatigiinneq pillugu Aajap oqalugiaataa

Oqaatsit oqaatigineqartut atuupput

Issittoq pillugu kateriffiusuni pingaarnersat ilaat, tassa Arctic Circle, sapaatip akunnerata naanerani matumani Islandimi pivoq. Arctic Circle-mi oqariartuutit takutippaat nunat arlaliusut, Kina ilanngulluni, Issittoq tamatta pigigipput isumaqartut. Tamanna Issittup siullertut inunnit issittormiunit pigineqarneranik naqissusiinissamik pisariaqartitsivoq

Inunnut tunngasortaa: Kalaallit nunarsuarmioqataasut

Arctic Circleqarnerani Inuit Circumpolar Councilip siulittaasuata Okalik Eegeesiap naqissuserpaa Inuit tassaasut nunani tamalaani akuusut. Nunagisami kinaassutsimik peqaatigaluni peqatigiinnut annertunerusunut ilaasoqarsinnaava? Uanga aperissagumma aap. Imaanngilaq arlaannik qinersisariaqartugut, ataatsikoortitsisinnaavugut.

Ukiut qulit matuma siorna kikkut tamarmik nunarsuarmioqataanermik eqqartugaqartut uagut nunatsinni kalaalinngorsaanermik aallussaqarpugut. Ersarilluinnartumik oqaatigilara, imaanngilaq mattulluta pissasugut. Nunarsuaq ataqatigiikkiartuinnartillugu kiffaanngissutsimik nalunaarutinik pisariaqartitsinngilagut, ataatsimoorfissatsinnilli ataatsimoorussatsinnillu pisariaqartitsilluta. Kikkut ataatsimooqatigissanerlutigit qinigaqartariaqarpugut. Qanorlu.

Nunanut allanut politikkitigut peqatigisaq nukittooq: Inuit Issittumi pingaarnertut oqariartuutaat

Uanga Kalaallit Nunaata Issittumi atuuffissaatut neriuutigisara tassaavoq nukittuumik, iliuuseqarfiusumik peqataasumillu atuuffeqarnissarput. Taamaattumillu Kunngeqarfiup Issittumut iliuusissiaata ilimasaarutigineqartutut naliliiffigineqarnissaanut qilanaarpunga. Tassanilu Arktisk Rådip suliaanut nunat tamalaat akornanniit soqutiginnikkiartuinnarneq isummerfigissallugu pisariaqarpoq. Pingaartumillu nunat inoqqaavisa sulinissami atuuffissaannut tunngasoq isummerfigisariaqarparput. Arktisk Rådi annertusiartupiloorpoq, tamannalumi arlalitsigut nuannaarutissaavoq – tassa Arktisk Rådimi Issittumilu ineriartortitsinermi qitiusutut peqataasut tassaappata issittumi najugaqartut. 

Arktisk Rådimi namminersornermik ingerlatsisut atuuffigisassaat ukiuni aggersuni isummerfigineqassaaq, tassungalu Kalaallit Nunaata siunissami atuuffissaa isummerfissanut ilaavoq. Pisarpassuit Issittumut sumiiffikkaartumillu ineriartortitsinermut toqqaannartumik sunniuteqartut namminersorlutik ingerlatsisut inatsisartuiniit aalajangiiffigineqartarput, taamaattumillu Arktisk Rådimi pingaarnerujartuinnartumik atuuffeqarneq pissusissamisoortumik ineriartorneruvoq.

Kalaallit Nunaata Danmarkillu imminnut atassuteqaataat nunarsuup sinneranit nunat inoqqaavinut maligassiuisuusutut isigineqarpoq. Naalakkersuinikkut nammineq aalajangiisinnaassuseq peqatigiilluta angusimasarput tulluusimaarutigisinnaavarput. Nunat inoqqaavinut allanut naleqqiulluta Kalaallit Nunaanni piffissami sivikeqisumi annertuunik angusaqarsimavugut. Tamanna aqqutissiuisuunissamut pisussaaffiliivoq. Nunat inoqqaavisa pisinnaatitaaffiisa siuarsarneqarneranni illersorneqarnerannilu Danmarki Kalaallit Nunaallu maligassiuisuupput.

Matumuuna suliap taassuma tapersersorneqaannarnissaanut naalakkersuisut kajumissaassavagut. Pingaartumillu ICC Greenlandimiit qasusuillutik nunani tamalaani kalaallinik sinniisuuffeqarnerat, suliarpassuillu allat akornanni FN-ip nunat inoqqaavinut pisinnaatitaaffiisigut isumaqatigiissutip siuarsarneqarnerani suliaqarnerat pillugit naalakkersuisuniit tapersorneqarnissaat kajumissaarutigingaassavara. Tassani inuttut pisinnaatitaaffiit toqqammavigalugit inuiaqatigiinnik nukittuunik peqqissunillu naqqaniit pilersitsinissaq pineqarpoq. Kalaallit Nunaannut ICC-p suliaani pineqarpoq inuinnaat akornanni nukittorsaanikkut nunanut allanut politikkitigut peqataanissamik annertusaajuarnissaq, taamatullu tusaaneqarnissarput piffissallu ingerlanerani nunanut allanut attaveqarnitsigut nukittuunik paasissutissanillu pingaarutilinnik sanarfinissarput.

Inuussutissarsiutitigut ineriartortitsineq: Issittumi inerikkiartorfissatigut periarfissat nutaat

Arktisk Rådimi Canadamiut siulittaasuuffimmik tigummiaqarnerminni Arctic Economic Council pilersippaat. Alloriarfik soqutiginartoq Issittumillu soqutiginninnerup annertusisimanerani aningaasarsiornikkut periarfissaalersunut ilisimanninnitsinnik akuersaarnitsinnillu takutitsisuusoq.

Nunanit allaniit soqutiginninnerup toraagaqartumik inuussutissarsiutinillu nutaanik aningaasaliinertaqartumik atorluarneqarnissaa kissaatigaara, taamaalilluta soqutiginninneq taanna Naalagaaffeqatigiinnermut aningaasatigut iluaqutaasinnaanngortissagatsigu. Aap maannakkorpiaq mineralinut oliamullu nunarsuatsinni akit appasipput, siuariartorfissalli allat, soorlu takornariaqarneq, nutaaliorneq aallarnisaanerlu, imaluunniit ilisimatusarneq periarfissanik nutaanik pilersitsiviusinnaapput.

Atagu Kalaallit Nunaanni Issittumilu Issittumut soqutiginninnerup inerisaanissamut qanoq atorluarneqarsinnaaneranut arlalinnik assersuuteqalaarlanga:

#1: USA-miit, Canadamiit Tysklandimiillu takornariartartut amerliartorput, peqatigisaanik Danmarkimiit nunattalumi iluani angalasartut ikiliartortut. Piffissaq takornariarfiusartoq tallissavarput, tassami takornariarpassuit aasaq takornariarfiusartoq kisiat atorusunneq ajorpaat. Umiarsuarnik takornarianik angallassisut ikiligaluartut ukioq manna aatsaat taamak takornariaqartigisimavugut. Tamanna ilorraap tungaanut ingerlanera tapersersortigu.  

#2: Inuussutissarsiutinik nutaanik pilersitsinissami sukumiisumik nutaaliortumillu ujartuinerup Kalaallit Nunaanni aningaasaliisussat soqutiginnilersissinnaavai. Nunami ataqatigiinnermut atortulersugaanera, aallarnisaasut imaluunniit inuussutissarsiutit takornariaqarnermit pisut tassaasinnaapput aningaasaliiffigisassatut piukkunnartut. EU-p, Nunat Avannarliit Danmarkillu aningaasaleeqataanerat siuarsaaqataasinnaapput pitsaasumillu aningaasaqarnikkut ineriartortitsinermik qulakkeerinnillutik.

#3: Soorlu Obama qaammatip ataatsip qaangiunnerani Alaskamiinnermini oqartoq Issittumi silaannaap allanngoriartornera avannaamiunut taamaallaat sunniuteqanngilaq – nunarsuarli tamakkerluni sunnerneqarpoq. Ilisimatoorpassuit Issittumi silaannaap allanngoriartornerata kingunerisaanik ilisimatusaateqarput. Isumaqarpunga Kalaallit Nunarput ilisimatusarfittut pimoorussisutut inissinnissaminut periarfissaqartoq, tassuunatigullu nunani allaniit ilisimatusarnerit aqqutigalugit Issittumilu iliuuserisinnaalluarnerpaasatsigut nutaanik aqqutissiuisunik aningaasatigullu iluaqutaasunik pilersitsisinnaasugut.

#4: Peqatigiilluta angallannikkut teknikkikkullu ineriartortitsillutalu atuilluarta, tamannami siuariartortitsinissamut nunarsuarmioqatinullu akuunissatsinnut pingaaruteqarpoq. Ilisimasatta ineriartortinnissaanni, taamatullu unammilligassatta qaangernissaanni, soorlu imaatigut uuttortaanermi, nakkutilliinermi Kalaallillu Nunaanni annaassiniarnerni teknologi nutaaq atortigu, soorlu dronet, laserit satellittillu.
 

Silaannaap allanngoriartornera: Kalaallit Nunaata pisuussutaasa nungusaataanngitsumik atorneqarnerat

Piviusoq nutaaq naleqqussarfigissavarput. Kalaallit Nunaat avatangiisinut mianerinnittutut nungusaataanngitsumillu atuisutut ilisimaneqartariaqarpoq. Ullumikkut aalajangiussagut meeqqatsinnut kinguaassaannullu sunniuteqarput. Uranimut akuersaarutta uranimillu avammut pilersuisunngorluta akiligassaq meeqqatsinnut ingerlateqqissavarput. Tamanna Inuit Ataqatigiinniit peqataaffigerusunngilarput. Piffissaq qaninnerusoq isigalugu inerisaaneq qimattariaqarparput kalaallillu pinngortitarsuat immikkuullarissoq eqqarsaatigalugu isigineqarnerput pitsaasoq annaanatigu.

Inuit Ataqatigiinniit piffissaq ungasinnerusoq eqqarsaatigalugu nungusaataanngitsumik, inuttut, peqatigiittut pinngortitarlu ataqqillugu inerisaanissaq siunertarivarput.

Nungusaataanngitsumik puisinniartitsinernik amiinillu EU-mi tunisisinnaatitaanermut sorsuuteqarnerput suli naammassinngilaq. Atuisartut ilisimasaasa annertusarneqarnissaanni kalaallillu tunisassiaasa niuernikkut aporfiisa piiarneqarnissaanni suli sorsuuteqassaagut. EU-mi innuttaasut kalaallit puisinniartarnerisa nungusaataanngitsumik ingerlanneqarnerannut tunngasunik paasissutissinneqarnissaannut aalajangiussaqarsimanermut tunngatillugu EU eqqaasittariaqarparput.

Illersornissaq: Sakkutooqarfeqarneq Kalaallit Nunaannut iluaqutaasariaqarpoq

Kalaallit Nunaat nunat tamalaat akornanni peqatigineqartutut isigineqartariaqarpoq, uagutsinnullu attuumassuteqartuni tamami akuutinneqartariaqarpugut. Thule Air Basemut tunngasoq ilanngullugu. Tassani Inuit Ataqatigiinniit isumaqarpugut illersornissamut isumaqatigiissutip isumaqatiginninniutigeqqinneqarnissaa siunertaralugu naliliiffigeqqinneqartariaqartoq.

Thule Air Basemut tunngasoq suli naammassinngilaq. Greenland Contractorsip isumaqatigiissutaa maannakkuugallartumik qaammatini arfinilinnik tallineqarpoq. Kalaallit danskillu ataatsimoorussamik ingerlatsiviuteqarnerput naqissusertariaqarparput apeqqummilu tassani USA-miit nakkartinneqarnata. Nakkaannarnissatsinnut aningaasatigut isummatigullu pingaaruteqarpallaaqaaq.

Qujanaq.