FN-imut nalunaarusiortartup inuiaqatigiinnik inunnik race tunngavigalugu nikassaanerup qanoq unitsinneqarnissaanut siunnersuutini saqqummiuppai

Nunat inoqqaavisa pisinnaatitaaffii pillugit FN-imut immikkut nalunaarusiortartoq José Francisco Cali Tzay inuit pisinnaatitaaffii pillugit arlalinnik siunnersuuteqarpoq, taakkulu FN-imit saqqummiunneqaqammerput.

Tamanna pivoq nalunaarusiortartup februaarimi ulluni 10-ni Kalaallit Nunaanni Danmarkimilu tikeraarneratigut, tassanilu inerniliivoq suli Danmarkimi inuiaqatigiit inuit assigiinngisinneqartartut racelu tunngavigalugu nikassarneqartartut.

- Danmarkimi inuiaqatigiit inuit ilaasa oqaluttuuppaannga aliortukkatut ersinngitsutut misigisimallutik, februaarimi Københavnimi tusagassiortunik katersortitsinermi diplomati taanna Guatemalamiu oqarpoq.

Pingaartumik erseqqissarpai meeqqanik kalaallinik inissiisarneq, kalaallit angerlarsimaffeqanngitsut annertuumik amerlassusaat aamma suliani ingerlanneqartuni inuit pisinnaatitaaffiinik unioqqutitsinerit kalaallit Danmarkimittut race tunngavigalugu nikassarneqarnerannut assersuutitut taavai.

Meeqqat oqaatsitik kulturertillu annaavaat

Taamaattumik José Tzay naapertorlugu kalaallit meeraat Danmarkimi angerlarsimaffiup avataanut pinngitsaaliissummik inissinneqaraangata suut aalajangiinermut tunngaviusassanersut eqqarsaatigeqqissallugu pingaartuuvoq. Ullumikkut kalaallit meeqqat 100-gaangata meeraat tallimat missaanniittut pinngitsaaliissummik angerlarsimaffimmi avataanni inissinneqartarput. Danskit meeraannut naleqqiullugit tallimariaammik amerlanerupput.

Tamaattumik danskit naalagaaffiat siunnersorpaa misissuilluni misiliinerit inatsisillu inissiinermi atorneqartartut kalaallisuumut nutserneqassasut. Ilutigalugu danskit oqartussaasui kalaallit kulturiat pillugu ilinniartinneqassapput.

Ullumikkut imaappoq danskit tarnip pissusaa pillugu misissueriaasii inissiinermi atorneqartartut danskit kulturiannut naleqqussagaasut. Kisianni siunissami misissuilluni misileeriaatsit nutaarluinnaat atorneqartassapput, taakkunanilu kalaallit kulturiat oqaasiilu eqqarsaatigineqassapput. 

Danskit naalakkersuisuisa koruunit 7,8 milliuunit ukiup aallartinnerani tassunga immikkoortippai.

Saniatigut José Tzay isumaqarpoq, danskit oqartussaasui annertunerusumik Danmarkimi inuiaqatigiit inuit suleqatigiiffiinik suleqateqassasut. Taamaaliornikkut qulakkeerneqassaaq kalaallit meeraat ilaqutariinni kalaallini inissinneqartassasut, ilaqutariinni danskiniunngitsoq, soorlu ullumikkut amerlanerpaatigut taamaattoq.

Tamatumami kingunerisinnaavaa meeqqat oqaatsiminnik kulturiminnillu annaasaqarnerat, nalunaarusiami allassimavoq.

Taamatut misigisaqarsimasut ilaat tassaavoq Qupalu Platou, nukappiaraatiminik marlunnik Danmarkimi 2017-imi pinngitsaaliissummik arsaagaasimasoq.

- Siornatigut meeqqakka tamarmik marluullutik kalaallisut oqalupput, kisianni ullumikkut oqaatsit kalaalisuut marluinnaat nalunngilaat, tassa ”anaana” aamma ”itiitiutiga”, Qupalu Platou til KNR -imut siorna oqaluttuarpoq.

Kalaallit kulturiat ilinniartitsissutigalugu

José Tzay-imit siunnersuut alla tassaavoq Kalaallit Nunaata oqaluttuarisaanera kulturialu danskit atuarfimmi ilinniagassaannut ilanngunneqassasoq.

Tamanna Danmarkimi inuiaqatigiit inuit suleqatigiiffii suleqatigalugit ingerlanneqassaaq. 

Tassami FN-imut nalunaarusiortartup uparuarpaa kalaallit ilinniagaqartut Danmarkimi assigiinngisinneqartarmata.

Ilutigalugu kalaallit ilinniagaqartut amerlanerusut ilinniarnerminnik unitsitsisarput ilinniartunut danskinut naleqqiullugit. 2019-imi kisitsisit ilinniartunut kalaallinut  var tallet på 26 procent-iupput, kisianni ilinniartunut danskinut 16 procentiullutik.

Qanittumi sammisaq taanna aamma oqallisigineqarpoq, Inuit Pisinnaatitaaffii pillugit Institut-imit nalunaarusiami nutaami ersersinneqarmat kalaallit ilinniagaqartut amerlasuut Danmarkimi assigiinngisinneqartartut.

Taama 25-nik ukiulik Malu Rosing Københavns Universitetiani tværkulturelle studier-nik ilinniarnermik ingerlataqartoq oqaluttuarpoq.

- Isummat pigiliutiinnakkat kingunerisaannik imminik suminngaanneerfinnillu  tunulequtinnik qularilersarpunga. Nuanninngilaq ilisimallugu inuit allat inuk imaluunniit toqqavigisat taamaattuusut upperigaangatigit. Pingaartumik ilisimagaanni taamaanngitsoq, marlunngormat KNR -imut taama oqarpoq.

Inatsisit tunngavigalugit sulinermi sinniisut

Taavalu FN-imit diplomati isumaqarpoq Danmarkimi Ligebehandlingsnævnet (Naligiimmik pineqarnissamut Ataatsimiititaliaq)-mi aamma Ankestyrelsen (Maalaaruteqarnernik Aqutsisoqarfik)-mi kalaallinik ilaasortaqassasoq.

- Nalunaarusiami allassimavoq danskit oqartussaasuisa kalaallinut assigiinngisitsinerat racelu tunngavigalugu nikassaanerat pillugu uparuaanissamut iliuusissat sunniuteqarluartut, paasiuminartut naammattullu qulakkeerneqassasut.

Inuit Pisinnaatitaaffii pillugit Institutimi FN-imut nalunaarusiortartup siunnersuutai akuersaarnartinneqarluarput.

Siunnersuutit tassaapput "nukittuut" aamma piviusut, Inuit Pisinnaatitaaffii pillugit Institutimi naalagaaffimmi pisortaq Maria Ventegodt oqarpoq.

- Kalaallit Danmarkimiittut Danmarkimi qanoq atugarissaarnerulernissaasa aamma pitsaanerusumik inuuneqarnissamut periarfissaasa pitsaanerulernissaasa qulakkeernissannut  danskit naalakkersuisuinut siunnersuutaapput piviusut, oqarpoq.

Institutip ajornartorsiutit José Tzay-ip tikkuagai ilisarai. Tassami suli annertuumik ajornartorsiutaammat Danmarkimi kalaallit nunaminni inoqqaatut oqaasiisa, kulturiata aamma kinaassusaasa qulakkeerneqarnissaat, Maria Ventegodt oqarpoq.

- Taamalu ilisimalerparput arlalippassuartigut danskit naalagaaffiat pitsaanerusumik iliuuseqarsinnaasoq Danmarkimi kalaallit eqqarsaatigalugit aamma pisinnaatitaaffiisa qulakkeerneqarnissaat eqqarsaatigalugu, oqarpoq.