Amerliartorput: Spiralilersugaasimasut naammagittaalliutaat 90-inngortut

Akuersitinneqaqqaaratik naartunaveersaammik spiralilersorneqarsimasut Nunatta Nakorsaaneqarfianut nalunaaruteqartarput, nalunaartarfilli ukiap ilaagut ilisimatusartut isumagisalissallugu piareersaleruttorput.

Allattoq Ann-Sophie Greve Møller

septembarip 06-at 2023 08:13

Nutserisoq Najâraq Egede

Naqqiissut: Allaaserineqarnerani siullermi oqaatigigaluarparput ilisimatusartut naammagittalrliuutinik suliarinnittalissasut. Tamanna kukkuneruvoq. Ilisimatusartut 1991 tikillugu spiralilersuisimanermi peqataatinneqarsimasut nalunaarutaat tigusalissavaat.

Kalaallit Nunaata peqqinnissaqarfik 1992-imi tiguaa, 1992-ilu sioqqullugu arnat 90-it akuersitinneqaqqaaratik naartunaveersaammik spiralilersorneqarsimasut Nunatta Nakorsaaneqarfianut nalunaarput.

Nunatta Nakorsaaneqarfia KNR-imut taama nalunaarpoq.

Naammagittaalliuuteqartut januaarimiit taamaalillutik pingasoriaatinngorput. Nunatta Nakorsaaneqarfiata 1992 sioqqullugu spiralilersorneqarsimasut naammagittaalliuutaat 26-t januaari sioqqullugu tiguaat.

Ilisimatusaateqartut eqimattat, spiralilersuisarsimanermik qulaajaasussat naammagittaalliuutitut nalunaarutit qulaajaanermut ilanngutissavaat.

- Ilisimatusaateqartuusugut nalunaarutit tigooqqarnissaanut piareersarpugut, Ukiap ilaagut aallartissinnaassaagut, eqimattanut pisortaq, Tenna Jensen, aamma Center for Arktisk Velfærd-imi Ilisimatusarfimmi aqutsisuusoq aammalu Folkesundhed i Grønland-imi Syddansk Universitet-imi ilisimatusaatissanut akisussaasoq oqarpoq.

Aamma atuaruk Naja spiralilerneqarsimanerminik oqaluttuaqqaartuuvoq: Utaqqeqqinnianngilagut

Nalunaarutit maannamut Nunatta Nakorsaaneqarfiata tigooqqarpai, sulilu taamaaliussapput ilisimatusartut sulillutik aallartinnissaasa tungaanut.

Spiralilersuisimaneq siornali tusagassiuutitigut oqallisaalerpoq, Danskit naalagaaffiata kalaallit amerliartorpallaannginnissaat killilersorniarlugu niviarsiaqqanik arnanillu tusintilinnik 1960-ikkunni 1970-ikkunnilu spiralilersuisimaneq DR-ip qulaajaaffigimmagu. 1966-imiit 1975-imut spiralilersuinerit 4.500-simapput.

Innuttaasunik ataatsimiisitsinerni aperiinnartoqarsinnaasoq

Naartunaaveersaartitsinissamik suliniutip 1960-ikkunni aallartittup oqaluttuarisaanera paasiniarlugu ilisimatusaatigalugu misissuinerit maaji qaammat aallartipput.

Spiralilersuisimaneq suua?

DR-imit tusarnaagassiap ”Spiralkampagnen”-ip niviarsiaqqat arnallu tusindilikkaat danskit oqartussaasuisa kalaallit inuiaqatigiit amerliartornerannut killiliiniarlutik 1966-imit 1975-imut spiralilersorneqarsimanerat saqqummiuppaa.
DR naapertorlugu 1966-imit 1970-imut 4500-t spiralilerneqarput.
Piffissami tassani nunatsinni arnat meerartaarsinnaasut 9000-iupput.
Arnat arlallit spiralilerneqarnertik pinngitsaaliinertut naapertuilluanngitsuliornertullu misigisimallugu oqaluttuaraat.
Naalakkersuisut danskillu naalakkersuisuisa piffissami 1960-imit 1992-imut nunatta peqqinnissamik oqartussaaffimmik tigusinissaanut tungaanut spiralilersuisoqarneranik qulaajaasoqarnissaa septembarimi 2022-mi isumaqatigiissutigaat. Qulaajaanermi kalaallinut 1960-imit 1991-imut naartunaveersaartitsinermut atatillugu iliuuseqartarsimasut qulaajarneqassapput, spiralilersuisimaneq ilanngullugu. Nunatta peqqinnissamut oqartussaaffik 1992-imi tiguaa.
Qulaajaaneq maaji 2025-mi piariissangatinneqarpoq.
Arnat spiralilersorneqarsimasut 67-it eqqartuussissuserisumut Ehmer Pramming Advokaterimeersumut Mads Prammingimut saaffiginnipput. Taakku danskit naalagaaffianiit utoqqatserfigineqarnissamik taarsiiffigineqarnissaminnillu kissaateqarput.

Allisiguk

Paasissutissiinerli uani sapaatit akunneranni pissaaq, misissuisussat innuttaasunik Ilimmarfimmi ataatsimiisitsissammata pingasunngornermi septembarip 7-ni, Tenna Jensen taama ilisimatitsivoq.

- Misissuisut qulaajaanissartik pillugu innuttaasunut nalunaaruteqassapput. Aperisoqarsinnaassaaq. Innuttaasunik ataatsimiinnerit tamanut ammasuusassapput.

Innuttaasunik ataatsimiisitsineq tulleq Odensemi Syddansk Universitetimi septembarip 27-ani pissaaq.

Katsorsartinneq akeqanngitsoq

Qulaajaanermut atatillugu spiralilersorneqarsimasut ilaat 77-it akeqanngitsumik oqaloqarniarlutik maannamut saaffiginnissimapput ikiorneqarlutillu.

Naja Lund Kielsen, inulerinermut immikkoortortami Isumaginninnermik aqutsisoqarfimmiittumi pisortaq taama Sermitsiaq.AG-mut ilsimatitsivoq.

Aamma atuarukSpiralilersuisimanermik suliap kingorna katsorsarneqarnissamik neqeroorummik arnat 77-it atuisut

Spiralilersuisimanerup nalaani eqqugaasut, pkykologimik psykoterapeut-imilluunniit oqaloqateqarnissaminnut juuni 2022-milli periarfissaqalerput. Oqaloqateqarniaraanni telefonikkut siunnersuisarfik Tusaannga attavigineqassaaq.

Illit isummat pingaartittaqaarput. Nutaarsiassaq pillugu isorisat nersualaarinerillu uani tikilluaqquagut.