Múte B. Egede inatsisitigut ataataqanngitsut pillugit: Tapersersuissorpakka

Inatsisitigut ataataqanngitsut eqimattat danskit naalagaaffiat eqqartuussivimmut sassaqquaat. Taakku taarsiivigineqarusupput – taakkulu kalaallit politikeriinit taperserneqanngitsut misigisimapput.

Allattoq Jens Thorin, Bibi Nathansen, Christine Hyldal

februaarip 23-at 2023 07:01

Danskit, amerikamiut allallu tikittut kalaallit arnartaasalu 1950-ikkut 1960-ikkullu ingerlaneranni meerartaaraat.

Tamatuma kingorna angutit aallaqqipput. Meeqqat ataatavitsik ilisimanissaannut pisinnaatitaaffeqaratik peroriartorput, taamaammat aamma kingornussinissamut ataatamilu naggataannik naggateqarsinnaanermut pisinnaatitaaffeqanngillat.

Tamanna meeqqanut tusindilikkaanut nunatta kitaani 1963-ip siornatigut aamma nunatta sinnerani 1974 sioqqullugu inunngorsimasunut piviusuuvoq. Tamannalu Danmarkimi meeqqat 1930-kkunnili pisinnaatitaaffigilernikuuaat.

Inatsisitigut ataataqanngitsut 26-t danskit naalagaaffiat eqqartuussivimmut maanna sassaqquaat. Taakku ilaqutaqarnissamut pisinnaatitaaffitsik innarlerneqarsimasoraat – taakkulu tamarmik immikkut 125.000 koruuninik taarsiiffigineqarnissaminnik piumasaqaateqarput.

Inatsisitigut ataataqanngitsut pillugit suliaq

- Nunatsinni inatsit malillugu meeqqat nunatta kitaani 1963-p siorna nunattalu sinnerani 1974-p siorna uersakkat ataataminnik ilisimanninnissamut, kingornussinissamut imaluunnit ataatami naggataannik naggateqarnissamut pisinnaatitaaffeqanngillat.

- Børne- og Socialministeriet-miit 2016-mi nalunaarusiami erserpoq piffissami 1911-miit 1974-imut Kalaallit Nunaanni inatsisitigut ataataqanngitsut inuit 8000 missaanniittut.

- Nalunaarusiaq taanna naapertorlugu 2016-imi inatsisitigut ataataqanngistut 5000 missaanniipput.

- Katuffik Ataata inatsisitigut atataqanngitsunut 2010-mi pilersineqarpoq.

- 2014-imi inatsisitigut allannguineqarpoq imaalerlugu inatsisitigut ataataqanngitsut periarfissillugit ataatassarsiuisinnaalersillugit ataataminnillu kingornussisunngortissinnaalerlugit, kingornussassat agguaanneqareeersimanngippata.

- Inatsimmik allannguisoqartinnagu taamanikkut Naalakkersuisut aamma Grønlandsudvalgip kissaatigaat inatsisitigut ataataqanngitsut kingornussisussaanngitsut aningaasatigut taarsiiffigineqassasut. Taamani danskit naalakkersuisuinit itigartitsissutigineqarpoq.

- Aningaasaqarnermut 2019-imut inatsimmi inatsisitigut ataataqanngitsunut suliniutinut atugassat koruunit 4,7 milliuunit immikoortinneqarput 2019-2023-mut paasissutissiinermut suliniutinut, katsorsarneqarnissamut suliniutinut aamma inatsisitigut siunnersorneqarnermut atugassat.

- Inatsisitigut ataataqanngitsut danskit naalagaaffiannit utoqqatserfigineqarlutillu taarsiivigineqarusuttut qaammammi matumani siusinnerusukkut saqqummiunneqarpoq. Taakku Mads Pramming eqqartuussissuserisorat.

Paasissutissarsiffik: Folketinget, Børne- og Socialministeriet, KNR.gl

Allisiguk

Aamma atuarukInatsisitigut ataataqanngitsut taperserneqarusuttut: Politikerit allaanngillat qarngi mersukkat

Taamaakkaluartorli kalaallit politikeriinit tapersiineq annikitsoq, inatsisitigut ataataqanngitsut Danmarkimik maanna eqqartuussivilersuussiniartut 26-t ilaat, Klaus Frederiksen isumaqarpoq.

- Nunatsinni politikerit eqqarsaatigigutsigit nipaappallaarujussuarneri tupinnarpoq. Innuttaavugut sullitassarivaatigut, kisianni allaanngilaq qarngi mersukkat, singissartuleriarlugit mersukkat, taanna KNR-imut sapaatip akunnerata siuliani oqarpoq.

Naapertuilluanngitsumik iliuuseqarfigineqartut

Tapersersorneqarluartulli, Naalakkersuisut siulittaasuata, Múte B. Egede oqarpoq.

- Eqqunngitsumi iliuuseqarfigineqarsimasut suliassanngortitsillutik danskit naalagaaffiannut akisussaaffimmik tigusititsiniarnerat naalagaaffimmiillu iliuuseqartitsiniarnerat taperserpara, taanna KNR-imut oqarpoq.

Inatsisitigut ataataqanngitsut Danmarkimit taarsiiffigineqarnissartik siorna juunimili piumasaqaatigaat.

Danskilli naalakkersuisui akissuteqanngimmata naalagaaffik eqqartuussivimmut maanna sassaqqullugulu utoqqatserfigineqarnissartik taarsiivigineqarnissartillu piumasaraat.

Oqaluttuarisaanermik qulaajaaneq

Nunatta oqaluttuarisaanerani Danmark pingajussaanik eqqartuussivilersuunneqarlunilu taarsiissuteqaqquneqarpoq. Pituffimmi innuttaasut 1953-imi pinngitsaaliissummik nuutsinneqarnertik naammagittaalliutigaat, taakkulu 1999-imi ataatsimoorlutik 500.000 koruuninik taarsiivigineqarput, tullissaani Meeraanermini misileraatigineqarsimasut 2022-mi eqqartuussivilersuussipput.

- Ukiuni kingullerni pisimasut alianartut tulleriiaarlugit oqaluttuarineqarnerat nalaapparput. Pisimasut inunnut pineqartunut annertuumik inuttut naleqarput. Kalaallit innuttaasut tamarmiullutik oqaluttuarisaanermik qulaajaasoqarnissaat piumasaqaatigaat, Múte B. Egede Danmarkip nunattalu akornanni atassuteqarnermi qulaajaasoqarnissaanut innersuussuteqarluni oqarpoq.

- Oqaluttuarisaanerput erseqqissartissavarput. Aalajangiinerit assigiinngitsut ukiut ingerlaneranni aalajangiinerusimasut tunuliaqutarisaat erseqqissarneqartissavagut, Múte Bourup Egede oqarpoq.

Aamma atuarukInatsisitigut ataataqanngitsut eqqartuussissuserisuat: Nassuernerupajaarporluunniit

Naalakkersuisut danskillu naalakkersuisuisa nunatta Danmarkillu akornanni oqaluttuarisaanermi atassuteqarnerat qulaajarneqassasoq siorna juunimi isumaqatigiissutigaat.

Taanna politikkikkut aalajangiinernik pisimasunillu nunatta ineriartortinneqarneranut, innuttaasunut nunallu marluk akornanni atassuteqarnermut sunniuteqarsimasunik ukkatarinnissaaq.