Camp Century Atomip eqqagassartaanik sermersuarmut inissiinissaq Danmarkip akuerisimavaa
USA-p imermik atomimik nukissiorfiup PM-2A-p nillusarnissaanut atorneqartumik, qinngornernillu ulorianartunik akulimmik 1960-imit 1963-imut sermersuup iluanut kuutitsisarsimanera Danmarkip akuerisimavaa.
Qinngornerilli ulorianartut radioaktiviusut killissaannut piumasaatit sakkortuupilussuit tamatumani atuutsinneqarput.
Allagaammi ilisimatusarfeqarfimmi Risømi Pisortaqatigiit allagaateqarfianneersumi tamanna atuarneqarsinnaavoq. Allagaat lektorimit Kristian Hvidtfeltimit lektorimillu soraarnermit Henry Nielsenimit Aarhusip Universitetiani Ilisimatuussutsikkut misissuisoqarfimmeersunit pissarsiarineqarpoq KNR-imullu saqqummiunneqarluni.
1959: USA Camp Centurymi atomimik nukissiorfiliornissamut akuerineqarnissaminik Danmarkimut qinnuteqarpoq. Atomimik nukissiorfik sorsunnermut tunngassuteqanngitsoq aamma ilisimatuussutsikkut misissuinissamik misissuivimmullu nukissiuutissatut siunertaqartoq USA-p ilisimatitsissutigaa.
Decembari 1959: USA-p atomimik nukissiorfiliorniarnera paasisaqarfigiumallugu, Risømeersut atomfysikeri P. L. Ølgaard allattaalu Chr. Thomsen, atomimik nukissiuuteqarnermut ataatsimiititaliameersut, ilisimatuut atorfilittallu oqaloqatigiartorlugit Washingtoniliarput. MS-1 - USA-p atomimik nukissiorfissamut Camp Centurymi atorneqartussatut ineriartortitaa paasissutissiinermi tunngavigineqarpoq.
Danmarkip pigisaani atomimik sakkussianik atuinngilluinnarnissamik Danmark politikkeqaraluartoq taama akuersissuteqartoqarpoq.
Nunatsinni Landsrådi qinnuteqartoqarsimaneranik Camp Centurymilu atomimik nukissiorfiliornissamut akuersissuteqartoqarneranik ilisimatinneqanngilaq.
Ilisimatuussutsikkut misissuisoqarfimmi Risømi fysikerit marluk qinngornerillu ulorianartut pillugit immikkut ilisimasalik Danmarkip naalagaaffiata atomimik nukissiuuteqarnermut ataatsimiititaliameersuanut 1960-imi januaarip aqqarngani allagaqarput.
Ilisimasallit allakkiaminni ima allapput: “Eqqakkanut imerpalasunut qinngornernik ulorianartunik radioaktivinik akulinnut tunngatillugu, taakku sermersuup iluanut toqqaannartumik kuutsinneqarsinnaanissaat illersorneqarsinnaalluinnartutut nalilerparput“.
- Allagaat pingaaruteqarpoq, Risømimi ilisimatuut akuutinneqarsimanerinik takutitsivoq iliuuseriniarneqartorlu taakkunannga akuerineqarsimalluni. Tamanna avaqqunneqarsinnaanngilaq, Henry Nielsen KNR-imut taama oqarpoq.
Eqqakkanut radioaktiviusunut piumasaqaatit sakkortuut
Erngup nillusaatigineqartup sermersuup iluanut kuutsinneqannginnerani qinngornernik ulorianartunik akoqassusianut killiliussanik erseqqilluinnartunik USA-p malinninnissaa piumasaqaatigalugu taama inassuteqaateqartoqarpoq.
Makku kisiisa pisinnaatitaapput: “(…) inissiineq misissuivimmit isumannaatsumik ungasissusilimmi pissaaq, eqqakkat ukiumoortumik annertussusaat 0.06 Curie qaangissanngilaat, aamma radioaktivinik akoqassusiata 10-3 uCurie/cc qaangissanngilaa.”, inassuteqaammi taama allassimavoq.
Radioaktivitetimik akoqassutsimut curie atornagu becquerel ullumikkut uuttortaatigineqartarpoq. Danmarkillu Camp Centurymi nukissiorfimmit imikumut 1960-imi piumasaqaatigisai ullutsinni uuttortaatigineqartartut atorlugit naatsorsoraanni ukiumut 2 gigabecquerelit pineqarput, Danmarks Tekniske Universitetimi (DTU) atomip nukinganut tunngatillugu teknikkikkut misissuisoqarfimmi ilisimatuut pisortaat, Sven P. Nielsen, taama naliliivoq.
- Tamanna ernumanartoqartinngilara. Nukissiorfimmit sermersuup iluaniittumit kuutsitsinissamut piumasaqaatit sakkortuupilussuit atuutsinneqarsimapput, KNR-imut taama oqarpoq.
Amerikamiut annertunerusumik kuutsitsinissamik pisariaqartitsippata, imeq radioaktiviusoq saleqqaarneqartussaavoq radioaktivitetimik akoqassusia imermut imigassamut killiliussamut atuuttup anguneqarnissaata tungaanut.
AAMMA ATUARUK Camp Centurymut akisussaasut suli inissinneqanngillat
- Qinngornernik ulorianartunik radioaktivisunik akullit inunnut ajoqusiinnginnissaat qulakkeerniassagaanni katersorlugit toqqorneqarsinnaapput. Aamma imerpalasunngortillugit suliarineqarsinnaapput ulorianartuujunnaarsillugit, Henry Nielsen Aarhusip Universitetianeersoq taama oqarpoq nangillunilu:
- Imermut nillusaatitut atorneqarsimasumut annikitsuinnarmik radioaktiviusumut tunngatillugu, ima imerpalasunngorsarneqarsimatigaaq sermersuup iluanut kuutsikkaanni ulorianaateqarani. Danskillu ilisimatuut (Risømi 1960-imi, aaqq.) aamma taamatut naliliisimapput, Henry Nielsen KNR-imut taama oqarpoq.
Risømi immikkut ilisimasallit inassuteqaateqarnerannit qaammat ataaseq qaangiummat, februaarip qulingani 1960-imi, danskit nunanut allanut ministereqarfianni pisortap Nils Svenningsenip USA-p Camp Centurymi atomimik nukissiorfiliornissaanut amerikamiut Danmarkimi aallartitaqarfiannut inaarutaasumik akuersissuteqarpoq.
Imikumillu kuutsitsinissamut piumasaatit qaammatialuit qaangiummata, apriilip qaammataani 1960-imi, akuerineqarput.
