Sammisaq: Spiralilersuineq

Spiralilersuisimanermi pisinnaatitaaffiit unioqqutinneqarsimanersut Naalakkersuisut qulaajarusuppaat

Inuit pisinnaatitaaffiinik unioqqutitsisoqarsimasinnanera spiralilersuisoqarsimaneranik qulaajaanermi ilanngullugu misissuisoqarnissaa suliniaqatigiiffinnit arlalinnit piumasarineqartareerpoq. Danskilli naalagaaffiat suleqataajumasimanngitsoq Naalakkersuisoq Naaja H. Nathanielsen (IA) oqarpoq.
Suliami inuit pisinnaatitaaffiinut tunngasut qulaajarneqarnissaat siunertaralugu sulinerup aallartineqarnissaanik Naalakkersuisut aalajangerat pillugu, Inatsisit Atuutsinneqarneranut Naligiissitaanermullu Naalakkersuisoq Naaja H. Nathanielsen maanna nalunaarpoq. Assi © : KNR / Malik Brøns
marsip 06-at 2024 13:44
Nutserisoq Alice Sørensen

14-inik ukioqarluni nakorsamit danskimit spiralilerneqarsimanini pillugu Naja Lyberth siullerpaajulluni saqqummerluni oqaluttuarpoq, kingornalu arnat 1960-ikkunni 70-ikkunnilu spiralilersorneqarsimanerminnik kingunerluutit pillugit oqaluttuarlutik saqqummertut amerlipput. 

Qulaajaanerup maanna ingerlasup saniatigut inuit pisinnaatitaaffiinik unioqqutitsisoqarsimasinnaanerata misissorneqarnissaa Naalakkersuisut maanna siunniuppaat. 

Inatsisinut Atuutitsinermut Naligiissitaanermullu Naalakkersuisoq Naaja H. Nathanielsen tusagassiorfinnut nalunaarummi taama paasissutissiivoq. 

KNR-imit apersorneqarluni ima itisiliivoq:

- Inuit pisinnaatitaaffiisa unioqqutinneqarsimanerata misissorneqarnissaanik kissaateqarnertik ukiut marlungajaat matuma siorna suliaq saqqummermalli, Inatsisartut Naalakkersuisullu ersarissumik oqaatigaat. 

Inuit pisinnaatitaaffiinik unioqqqutitsisoqarsimaneranik misissuinissamut, qulaajaanerup maanna ingerlasup naammassineqarnissaata utaqqinissaanut piffissaqartoqaranilu pissutissaqanngitsoq, Naaja H. Nathanielsen isumaqarpoq. 

- Innarliinerit oqaluttuarisaanermi annerpaartaat ilaannik qulaajaasoqaleruttorpoq, taamaammallu paasissutissat tulliisa pinissaannut isumalioqatigiissitap ataatsip sulinerminik ingerlatsinera utaqqissanngilarput. Isumaqarpugut sukkanerujussuarmik sulisariaqarluta, taanna oqarpoq. 

- Ilisimatusartut sulinerat nalunngikkaluarlugu spiralilersuisimanermi annertunerusumik misissuisoqarnissaa pisariaqartoq maanna takusinnaalereerlugu Naalakkersuisut isumaqarput. 

- Taamaammat suliami inuit pisinnaatitaaffiinut tunngasut qulaajarneqarnissaat Naalakkersuisut suliniutigalugu aallartinniarpaat. Arnat innarlerneqarsimanerat Naalakkersuisunit qularineqanngilaq, soorlu aamma pisut arnanut ataasiakkaanut nunalu ataatsimut isigalugu kinguneqarsimaneri qularineqanngitsut, Naaja H. Nathanielsen tusagassiutigut nalunaarummi issuarneqarpoq. 

Spiralilersuisimaneq suua?

  • DR-imit tusarnaagassiap ”Spiralkampagnen”-ip niviarsiaqqat arnallu tusindilikkaat danskit oqartussaasuisa kalaallit inuiaqatigiit amerliartornerannut killiliiniarlutik 1966-imit 1975-imut spiralilersorneqarsimanerat saqqummiuppaa.
  • DR-ip paasisaa naapertorlugu 1966-imit 1970-imut 4500-t spiralilerneqarput.
  • Piffissami tassani nunatsinni arnat meerartaarsinnaasut 9000-iupput.
  • Arnat arlallit spiralilerneqarnertik pinngitsaaliinertut naapertuilluanngitsuliornertullu misigisimallugu oqaluttuaraat.
  • Naalakkersuisut danskillu naalakkersuisuisa piffissami 1960-imit 1992-imut nunatta peqqinnissamik oqartussaaffimmik tigusinissaata tungaanut spiralilersuisoqarneranik qulaajaasoqarnissaa septembarimi 2022-mi isumaqatigiissutigaat. Qulaajaanermi kalaallinut 1960-imit 1991-imut naartunaveersaartitsinermut atatillugu iliuuseqartarsimasut qulaajarneqassapput, spiralilersuisimaneq ilanngullugu. Nunatta peqqinnissamut oqartussaaffik 1992-imi tiguaa.
  • Qulaajaaneq maaji 2025-mi piariissangatinneqarpoq.
  • Arnat spiralilersorneqarsimasut 67-it eqqartuussissuserisumut Ehmer Pramming Advokaterimeersumut Mads Prammingimut saaffiginnipput. Taakku danskit naalagaaffianiit utoqqatserfigineqarnissamik taarsiiffigineqarnissaminnillu kissaateqarput.
  • Arnat taarsiivigineqarnissamik piumasaqartut amerlipput. 2024-mi marsimi arnat 143-it tamarmik immikkut 300.000 koruuninik taarseeqqusipput. 
  • Mads Prammingip oqarnera naapertorlugu spiralilersuisoqarsimaneranik qulaajarneq maanna ingerlasoq naammassippat naalagaaffik taarseeqqusiissut pillugu aatsaat isummerniarpoq. Taamaammallu danskit naalagaaffiat arnanit pineqartunit eqqartuussivimmut tunniunneqarpoq.  
     

Inuit pisinnaatitaaffii qulakkeerniarlugit nunarsuarmi isumaqatigiissutit unioqqutinneqarsimanersut qulaajaanermi misissorneqassaaq.

Peqatigiiffiit suliniaqatigiiffiit siunnersuisoqatigiillu assigiinngitsut, inuit pisinnaatitaaffiisa unioqqutinneqarsimaneranik misissuisoqarnissaannik innersuussisimasut oqaloqatigineqarnissaat Naalakkersuisut siullertut siunniuppaat. 

- Qulaajaanermi sammineqartussatut kissaatigineqartut tikkuarneqartullu qulakkeerniarlugit  taakku oqaloqatigerusuppagut. Sammineqartussallu isumaliutigisimasatsinnik saqqummiunneqartussanik aamma imaqassapput, Naaja H. Nathanielsen oqarpoq. 

Kingornalu suliassaq 'arlaannut' imissutigineqassaaq, taakkulu immikkut ilisimasalinnik qulaajaanermi pisariaqartinneqartunik pissarsiussapput. Taamaaliortup ilisimatusartunik misissuisussanik allanik ujaaseqqeqqaarnissamit sukkanerusumik sulisoqarnissaa, maannalu qulaajaanermi pisunut assingusumik pisoqannginnissaa qulakkiissavaa.

Spiralilersuisimanermi suliami inuit pisinnaatitaaffiisa unioqqutinneqarsimaneranik qulaajaaneq, maanna qulaajaanerup attuumassuteqanngitsunit ingerlanneqartup naammassineqarnerata nalaani kinguninngualuunniit aamma naammassineqarnissaa Naaja H. Nathanielsenip neriuutigaa. 

Nakorsaaneqarfiup nalunaarusiaata saqqummiunneqarnera ilutigalugu qulaajaasoqarnissaa aalajangiunneqarpoq. 

1966-imiit 1970-ip tungaanut arnat kalaallit 15-it 49-llu akornanni ukiullit affaasa missaat illiamikkut spiralilerneqarsimanerat Nunatsinni Nakorsaaneqarfiup nalunaarusiaani uppernarsarneqarpoq. 

Danskit ministeriat itigartitsivoq

Suliniaqatigiiffiit arlallit soorlu Inuit Pisinnaatitaaffii pillugit Siunnersuisoqatigiit amma ICC-p, inuit pisinnaatitaaffiinik unioqqutitsisoqarsimanera qulaajaanermi ilanngullugu misissorneqarnissaat piumasaralugu ukioq kingulleq septembarimili suaartaatigaat. Arnat pillugit kisianni aamma kalaallit tamaasa pillugit taamaalioqqusigaluarlutik.

Qulaajaanerup qanoq ingerlanissaa pillugu ilisimatusartut Nuummi ukioq kingulleq septembarimi saqqummiinerata kingorna, ICC-p siulittaasuata Sara Olsvigip piumasaqarnertik ima oqaasertalerpaa. 

- Qanoq annertutigisumik aaqqissuulluagaatigisumillu suliarineqarsimanersoq, sunalu ataatsimut isigalugu siunertarineqarsimanersoq paaserusunnarpoq. Nakorsaaneqarfimmit tusagassiorfinnilu tusakkagut naapertorlugit suliarineqartoq annertoorujussuuvoq inuiaqatigiillu eqqorneqarput. Inuit ataasiakkaat inuiaqatigiillu pisinnaatitaaffiisa ukkatarineqarnissaat amigaatigaarput, Sara Olsvig oqarpoq.

INUIT PISINNAATITAAFFIINIK UKKATAQARNEQ QANOQ ISUMAQARPA?

  • Spiralilersuisimanermik qulaajaanermi inuit pisinnaatitaaffiinut tunngasut ukkatarineqarpata spiralilersuisimanermi inuit pisinnaatitaaffii suut unioqqutinneqarsimanersut aamma misissorneqassaaq.
  • Innuttaasutut politikkikkullu pisinnaatitaaffiit pillugit isumaqatigiissut FN-imi 1966-imi akuerineqartoq nunarsuarmi tamarmi inuit pisinnaatitaaffiinut najoqqutassiaavoq, inuunermi atugarissaarnissamut pisinnaatitaaffik aamma pineqarluni.  
  • Taassuma saniatigut isumaqatigiissutit allat unioqqutinneqarsimanersut misissorneqassaaq. Assersuutigalugu inuit pisinnaatitaaffii suut unioqqutinneqarsimanersut misissuinermi isumaqatigiissutit uku qulaajarneqarlutik: Arnat pillugit isumaqatigiissut (Kvindekonventionen), Naalliutitsisarneq pillugu isumaqatigiissut (Torturkonventionen), Ammip qalipaata tunngavigalugu assigiinngisitsisarneq pillugu isumaqatigiissut (Racediskriminationskonventionen) aamma Meeqqat pillugit isumaqatigiissut (Børnekonventionen). Inuit pisinnaatitaaffii suut unioqqutinneqarsimanersut qulaajaanermi aamma misissorneqartariaqartoq suliniaqatigiiffiit piumasaraat.
  • Inuit pisinnaatitaaffii pillugit FN-imi isumaqatigiissutit pingaarnerit qulingiluaapput, taakkunannga arfineq-pingasut Danmarkip ilaaffigai.
  • Spiralilersuisimanermik maanna qulaajaanermi ulloq manna tikillugu pisut ilanngullugit qulaajarneqassasut Naalliutitsisarneq pillugu FN-imi isumaqatigiissut (Torturkonventionen) ilaatigut kaammattuutigineqarpoq.

Najoqqutaq: Inuit pisinnaatitaaffiinut institutti, ICC

Qulaajaanermi nunatsinnit Danmarkimillu suliarineqartumi, pisinnaatitaaffinnik unioqqutitsisoqarsimanerata misissorneqarnissaanik kissaateqarnertik Naalakkersuisut Inatsisartullu aallaqqaammulli ersarissumik oqaatigaat. 

Danskilli naalakkersuisui arlaleriarlutik itigartitsisimasut, Naaja H. Nathanielsenip maanna oqaatigaa. 

- Ilisimatusartut maanna qulaajaasut sulinissamut tunngavissaanni ilanngunneqarnissaa aallaqqaammulli kissaatigineqaraluarpoq. danskinilli tamanna kissaatigineqanngilaq, taanna oqarpoq. 

Qulaajaanermi inuit pisinnaatitaaffiinik taakkunanngalu unioqqutitsinerusimasinnaanermik sammisaqartoqarnissaa, danskit inunnik isumaginninnermut ministeriannit Sophie Løhdemit qaammat kingulleq itigartitsissutigineqarpoq. Taassuma IA-p folketingimi ilaasortaatitaanut Aaja Chemnitzimut akissutaani tamanna erserpoq. 

Danskit naalakkersuisuisa taama aalajangernerat Naaja H. Nathanielsenip oqaaseqarfigerusunngilaa, imali oqarpoq:

- Arnatatta amerlasoorujussuit innarlerneqarsimanerat suliami pineqarpoq. Inuusuttunnguit 14-inik ukiullit atoqateqarsimanatik akuerseqqaaratillu spiralilerneqarsimapput, taamaammat innarliisoqarsimanera qularinngivippara. 

Spiralilersuisoqarsimanera pillugu qulaajaaneq maanna ingerlasoq, Naalakkersuisunit danskillu naalakkersuisuinit aallartinneqartoq aappagu naammassissangatinneqarpoq. Politikkikkut suliniutit arnat tusindilikkaat spiralilersorneqarneranik kinguneqartut qulaajarneqassallutik.

Qulaajaanermili inuit pisinnaatitaaffiisa sammineqarnerunissaat danskit peqqissutsimut ministeriata Sophie Løhde itigartippaa. Tamanna IA-p folketingimi ilaasortaatitaata Aaja Chemnitzip apeqquteqaataanut akissutaani erserpoq.